නිවැරදි ධර්මය සැමදා විද්‍යමාන නොවේ..... අධර්මයෙන් එය වැසීයමින් පවතී......
ශාස්ත්‍රපති රාජකීය පණ්ඩිත
තලල්ලේ චන්දකිත්ති හිමි
"සෝවාන්ඵලයට පත්වීමට කැමැති පුද්ගලයා විසින් පළමුව කළ යුතු වන්නේ කල්‍යාණ මිත්‍ර සේවනය තුළින් පිරිසුදු නිර්මල බුදුදහම ශ්‍රවණය කොට හෝ කියවා හෝ ඒ ගැන දැනුවත්වීමයි. ඉන්පසු එම ධර්මය තුළින් සෝවහන්ඵලය සාක්ෂාත් කළ හැකිදැයි නුවණින් විමසා බැලීම කළ යුතු වන අතර, එසේ කළ හැකිබව වටහා ගැනීමෙන් පසු ආර්ය සීලයෙන් සිල්වත් විය යුතු වෙනවා."
සම්මා දිට්ඨි සූත්‍රය ධර්ම සේනාධිපති සාරිපුත්ත මහරහතන් වහන්සේ විසින් දේශනා කරන ලද සූත්‍රයකි. දිනක් භාග්‍යවතුන් වහන්සේ සැවැත්නුවර ජේතවනාරාමයේ
වැඩ වසන සමයේ සැරියුත් හිමියෝ තමන් සමඟින් සිටි ස්වාමින් වහන්සේගෙන් මෙසේ විමසීමක් කළහ.
ඇවැත්නි සම්මා දිට්ඨිය, සම්මා දිට්ඨිය යනුවෙන් පවසනවා. කොපමණකින් නම් සම්මා දිට්ඨිකයෙක් වෙනවාද? ඔහුගේ ධර්මය පිළිබඳ දෘෂ්ඨිය සෘජු වූයේවේද, ධර්මයෙහි කරුණු දැන පැහැදුණේ වේද, මේ නිර්වාණගාමි මාර්ගයට පිවිස වාසය කළේ වේද, නැත්නම් සම්මාදිට්ඨිකයෙක් වන්නේ කිනම් ලක්ෂණයන්ගෙන් යුක්ත වූ කෙනෙක්දැයි විමසීමක් කළේය. එවිට ස්වාමින් වහන්සේ “සාරිපුත්තයන් වහන්ස, මෙහි නිසි අදහස අපි දන්නේ නැහැ. ඔබ වහන්සේ මෙහි අදහස පවසන්නේ නම් කොතරම් දුරක සිට වුව අවුත් මෙය දැන ගැනීමට අප සූදානම්ය. ස්වාමිනි, අපට මෙය පහදා දෙන්න” යැයි වදාළහ.
ආර්ය පුද්ගලයා සතු ලක්ෂණ
සාරිපුත්තයන් වහන්සේ වදාළා ආයුෂ්මතුනි, ක්‍රම දහසයකින් සම්මාදිට්ඨිය ඇතිකරගත හැකියි. මෙහිදී සඳහන් කරන ලද ලක්ෂණ සියල්ල සෝතාපන්න වූ ආර්ය පුද්ගලයෙකු තුළ තිබෙන ලක්ෂණ බව අප පළමුවෙන් ම සිහිතබා ගත යුතු වෙනවා. ධර්මය පිළිබඳ සෘජු වූ දෘෂ්ටියක් ඇති වන්නේද, ධර්මය දැන පැහැදීමක් ඇතිව කටයුතු කරන්නේ ද, පෘථග්ජන භූමිය ඉක්මවා ලෝකෝත්තර භූමිය වෙත සමීප කරවන මඟට පිවිස වාසය කරන්නේද සෝවන් ඵලයට පත් වූ තැනැත්තා බව මෙහිදී පළමුවෙන් ම අපගේ අවධානයට ගතයුතු වෙනවා. සෝවාන් වූ පුද්ගලයෙකුගේ දැනුමේ ස්වභාවයයි මෙම සූත්‍ර දේශනාව තුළින් සාරිපුත්තයන් වහන්සේ අපට අවධාරණය කරන්නේ.
සෝතාපත්ති අංග
සෝතාපන්න ඵලයට පත්වීම සඳහා අවශ්‍ය කරන්නා වූ අංග හතරක් ධර්මයෙහි සඳහන් වෙයි. එනම්, 1. කල්‍යාණමිත්‍ර සේවනය, 2. සද්ධර්ම ශ්‍රවණය, 3. යෝනිසෝමනසිකාරය, 4. ධම්මානුධම්මපටිපන්න වීමයි.
සෝවාන්ඵලයට පත්වීමට කැමැති පුද්ගලයා විසින් පළමුව කළ යුතු වන්නේ කල්‍යාණ මිත්‍ර සේවනය තුළින් පිරිසුදු නිර්මල බුදුදහම ශ්‍රවණය කොට හෝ කියවා හෝ ඒ ගැන දැනුවත්වීමයි. ඉන්පසු එම ධර්මය තුළින් සෝවාන්ඵලය සාක්ෂාත් කළ හැකිදැයි නුවණින් විමසා බැලීම කළ යුතු වන අතර, එසේ කළ හැකිබව වටහා ගැනීමෙන් පසු ආර්ය සීලයෙන් සිල්වත් විය යුතු වෙනවා. මේ කාරණා හතර පුරුදු කරන තැනත්තා ආර්ය අෂ්ටාංගික මාර්ගයේ සම්මදිට්ඨි, සම්මා සංකල්ප, සම්මාවාචා, සම්මා කම්මන්ත, සම්මා ආජීව යන මාර්ග අංග පහ වැඩූ කෙනෙක් ද වන්නා සේම, ත්‍රිශික්ෂාවෙහි ප්‍රඥා සහ සීල යන ශික්ෂණ ක්‍රම දෙක ද පුරුදු කළ කෙනෙක් බවට පත් වෙනවා.
කල්‍යාණ මිත්‍ර සේවනය සහ සෝවන් ඵලයට පත්වීමේ පසුබිම සැකැසෙන අතර සද්ධර්ම ශ්‍රවණය නිසා සම්මා දිට්ඨිය ඇතිකරගත හැකියි. ඒ තුළ සක්කාය දිට්ඨිය ප්‍රහාණය කළ හැකි වෙනවා. යෝනිසෝමනසිකාරය තුළින් සම්මා සංකප්ප දියුණු කරගත හැකි වන අතර, එය පදනම් කොට විචිකිච්ඡාව ප්‍රහාණය කළ හැකි වෙනවා. ධම්මානුධම්මපටිපන්න වීම තුළ සම්මාදිට්ඨි, සම්මා කම්මන්ත, සම්මා ආජීව යන මාර්ගාංග වැඩෙන අතර, එමඟින් සීලබ්බතපරාමාස නම් වූ සංයෝජන ධර්මය ප්‍රහාණය කර ගත හැකි වෙනවා. මේ අනුව සංයෝජන තුන ප්‍රහාණය කිරීම තුළින් ඒ තැනැත්තා සෝතාපන්න ඵලයට පත් වෙනවා. මෙම සෝතාපත්ති අංග හතර දියුණු කරන තැනැත්තාට මාර්ගාංග වැඩෙන අතර, මාර්ගාංග වඩන පුද්ගලයා සක්කායදිට්ඨි, විචිකිච්ඡා, සීලබ්බතපරාමාස යන සංයෝජන ධර්ම ප්‍රහාණය කළ පුද්ගලයෙක් බවට පත්වෙනවා. සෝවාන්ඵලයට පත් වූ පුද්ගලයෙකු වෙනවා. එවිට ඒ ආර්ය ශ්‍රාවකයා තුළ ධර්මය පිළිබඳව ඇත්තේ සෘජු වූ දෘෂ්ටියක්. තමන් දැනගත් ධර්මය කෙරෙහි ඇත්තේ බලවත් වූ පැහැදීමක්. ඔහු මේ නිවන් මඟට බැසගත් ධර්මයට පැමිණ වාසය කරන කෙනෙක් වෙනවා.
සෝතාපන්න ඵලයට පත්වීමට තිබිය යුතු ප්‍රධානතම අංගයක් වන්නේ සද්ධර්ම ශ්‍රවණයයි. සද්ධර්මය ශ්‍රවණය කිරීමෙන් සිදුවන්නේ දැනුම ඇතිවීමයි. දැනුම දර්ශනයට උපකාරී වෙනවා. දර්ශනය උපකාරි වන්නේ දහම දැකීමටයි. දහම දැකීම අවශ්‍ය ඇස වෙනත් දහම් ඇස පහළවීම සෝවාන් ඵලයට පත්වීමයි. දම්සක් පැවැතුම් සූත්‍ර දේශනාවේ තිබෙන්නේ ධම්මචක්ඛුං උදපාදි යනුවෙනි. දහම් ඇස පහළ වූවා යනු ධර්මය දකින්නට හැකියාව ලැබුණා කියන එකයි. ධර්මය දකිනවා යනු දර්ශන සම්පත්තිය ඇති වූවා කියන එකයි. සෝවාන් ඵලයට පත් වූ තැනැත්තා දර්ශන සම්පත්තියෙන් යුක්ත කෙනෙක් වශයෙන් දක්වා ඇත්තේ ඒ නිසයි. දර්ශන සම්පත්තියෙන් යුක්ත වූ කෙනෙක් දහම දකින පිළිවෙලයි සැරියුත් මහ රහතන් වහන්සේ මෙම සම්මා දිට්ඨි සූත්‍ර දේශනාවෙන් අවධාරණය කර ඇත්තේ.
මේ අනුව සම්මාදිට්ඨිය ප්‍රධාන කොටස් දෙකකට බෙදෙයි
1. ලෞකික සම්මාදිට්ඨිය
2. ලෝකෝත්තර සම්මාදිට්ඨිය
1. කෙලෙස් සහිත, පින් උපදවා ගැනීම පිණිස පවතින බැඳුම් සහිත විපාක පිණිස හේතුවන සම්මා දිට්ඨිය
2. ආර්ය වූ කෙලෙස් රහිත වූ ලෞකිකත්වයෙන් තොර වූ මාර්ගාංගයක් ලෙස වැඩෙන සම්මා දිට්ඨිය
පින් උදවා ගැනීම පිණිස පවතින, මෙලොව පරලොව විපාක දෙන කෙලෙස් සහිතව පවතින සම්මා දිට්ඨිය “ලෞකික සම්මා දිට්ඨියයි.” එය ධර්මයේ මෙසේ විස්තර වෙයි.
ලෞකික සම්මා දිට්ඨිය
1. දුන් දේ විපාක ඇත, 2). දන් ලෙසින් පිදු දේ විපාක ඇත, 3). යාගහෝම පුදපූජා ආදියෙහි විපාක ඇත, 4). හොඳ නරක කර්මවල විපාක ඇත, 5). මෙලොවක් ඇත, 6). පරලොවක් ඇත, 7). මව් කියා විශේෂ කෙනෙක් ඇත, 8). පියා කියා විශේෂ කෙනෙක් ඇත, 9). ඕපපාතිකව පහළ වන (දෙවියන්, බඹුන්, පේ‍්‍රතයන්) සත්ත්වයන් ඇත, 10). යම් කෙනෙක් මෙලොවත්, පරලොවත් තමන් විසින් විශිෂ්ඨ ඤාණයෙන් අවබෝධ කොට ප්‍රකාශ කරයිද, එබඳු වූ සම්‍යග්ගත, මනාව පිළිපන්නා වූ බමුණන් ලෝකයේ ඇත.
ලෝකෝත්තර සම්මා දිට්ඨිය
ඒ වගේම ආර්ය වූ කෙලෙස් රහිත වූ ලෞකිකත්වය ඉක්මවා ගිය මාර්ගාංගයක් ලෙස පවතින සම්මා දිට්ඨියක් ඇත. ආර්යයන් වහන්සේගේ සිත තුළ පහළ වන්නා වූ කෙලෙස් රහිත වූවන්ගේ සිත තුළත්, ආර්ය මාර්ගයෙන් සමන්විත තැනැත්තා තුළත්, පහළ වන්නා වූ ආර්ය මාර්ගය වඩන්නාට ලැබෙන ප්‍රඥාව, ප්‍රඥා ඉන්ද්‍රිය, ප්‍රඥා බලය, ධම්මවිචය සම්බොජ්ඣංගය, මාර්ගාංගයක් ලෙස වැඩෙන්නේ සම්මා දිට්ඨියේයි. එය සම්මා දිට්ඨි මාර්ගාංගයයි. මේ වනාහි ආර්ය වූ කෙලෙසුන්ගෙන් තොර ලෞකිකත්වය ඉක්මවා ගිය මාර්ගයක් ලෙස පහළ වෙයි. එය “ලෝකෝත්තර සම්මා දිට්ඨිය” යි.
සූත්‍ර අටුවාවට අනුව ලෝකයේ ජීවත්වෙන පුද්ගලයින් ප්‍රධාන වශයෙන් කොටස් තුනකට බෙදිය හැකියි. ඒ 1) පෘතග්ජන, 2). සේඛ, 3) අසේඛ වශයෙනි.
පෘථග්ජන පුද්ගලයා - බාහිරක සහ ශාසනික වශයෙන් යළිත් කොටස් දෙකකි. ඇතැම් බාහිරක පෘථග්ජන පුද්ගලයන් හෙවත් වෙනත් ආගම්වලට අයත් කෙලෙස් සහිත පුද්ගලයන් කර්මඵල විශ්වාසයෙන් කටයුතු කරනවා. කර්මවාදීව කටයුතු කරනවා. ඒ අනුව ඔවුනටද සම්මාදිට්ඨිය හෙවත් ලෞකික සම්මා දිට්ඨිය තිබෙනවා. ශාසනික පෘථග්ජන පුද්ගලයාට ද තිබෙන්නේ මේ ලෞකික සම්මා දිට්ඨිය මයි. නමුත් ශාසනික පෘථග්ජන පුද්ගලයාට චතුරාර්ය සත්‍යය පිළිබඳ යම්කිසි දැනීමක් තිබෙනවා. මේ කියන ශාසනික හා බාහිර පෘථග්ජනයන්ට තිබෙන්නා වූ ලෞකික සම්මා දිට්ඨිය හෝ නැති අය නියත මිථ්‍යාදෘෂ්ටිකයන් ලෙස හඳුන්වයි.
සේඛ පුද්ගලයා යනු - සෝවාන් මාර්ගයේ සිට අරහත් මාර්ගය දක්වා නිවන් මඟෙහි හික්මෙන පුද්ගලයා යි.
අසේක පුද්ගලයා යනු - රහතන් වහන්සේයි. සෝවාන් මාර්ගයේ ගමන් කිරීමෙන් සෝවාන් ඵලාවබෝධයට පත් වූ තැනැත්තා තුළ පවත්නා වූ සම්මාදිට්ඨිය ලෝකෝත්තර සම්මා දිට්ඨියයි.
නිවනට හේතුවන මාර්ගාංගයක් බවට පත්වන සම්මා දිට්ඨිය වන්නේ මෙම ලෝකෝත්තර සම්මා දිට්ඨිය යි.
