කැලණිය විශ්ව විද්‍යාලයේ
සංස්කෘත අධ්‍යයන අංශයේ
මහාචාර්ය
ඉඳුරාගාරේ ධම්මරතන හිමි
ජීවිතයේ සැඳෑ සමයට එළඹුන පිරිසක් සිටිනවා වගේම සැඳෑ සමයට නොඑළඹුණ බොහෝ පිරිසක් ද සිටිනවා. එම සියලු දෙනාටම ච්ත්ත විෙවිකය අවශ්‍යයි. ච්ත්ත විෙවිකය සොයාගෙන සිත සන්සුන් කරගෙන ජීවත් වෙන්නේ කොහොමද?සැම මොහොතකම මිනිසුන්ගේ ඹළුව ගිනි අරගෙන . අන්තෝ ජටා බහි ජටා ජටාය ජටිතා පජා ඇතුළතත් ගැට පිටතත් ගැට .සාමාන්‍ය ගිහි ජීවිතයෙහිද ,ඇතැමි විට පැවිදි ජීවිතයෙහිද,ගැට ස්වභාවය ගැටලු ස්වභාවයට පත්වෙලා තිබෙනවා.
ගැට සාමාන්‍යයෙන් ලෙහෙනවා හැර ගැට වැසිය නොහැකියි. ඇද දිග හරිනවා මිස ගැට දිග හැරිිය නොහැකියි. එම නිසා ගැටලුවක් නම්, ලෙහන්නම වෙනවා. ප්‍රශ්න නම්, උත්තර සෙවිය යුතුමයි.සාමාන්‍ය ජීවිතයෙහි මුහුණ දෙන ගැටලු විශාල වශයෙන් අප පීඩාවට පත්කරනවා. ඇතැම් අවස්ථාවල දරුවන්ගෙන් උදවු වෙනුවට ගැටලු ඇතිවෙයි. සහෝදර සහෝදරියන්ගෙන් උදවු වෙනුවට ගැටලු ඇතිවෙයි. භාර්යාවගෙන් ගැටලු , ස්වාමිපුරුෂයාගෙන් ගැටලු ,අසල්වාසියාගෙන් ගැටලු ආදී වශයෙන් අප සමහර වෙලාවට ගැටලුවල අත්දැකීම් ලබනවා.තවත් සමහර වෙලාවට ගැටලුවක් ඇත්තේම නැහැ.ඒ වගේ වෙලාවට අපිම ගැටලු හදාගන්නවා. නැන්දාට අවශ්‍යම නම් ලේලි සමඟ ගැටලුවක් හදාගත හැකියි. ලේලි ට අවශ්‍යම නම්, නැන්දා සමඟ ගැටලුවක් හදාගත හැකියි. ලේලිය වැඩි වශයෙන් ආගමට දහමට ලැදි නම්, නැන්දා ඒ තුළින්ද ගැටලුවක් ගොඩ නඟයි. ගැටලුවක් නොතිබුණත් නිර්මාණය කරගත්ත ගැටලුවක් හදාගත හැකියි. දරුවන්ට දෙමව්පියන් සමඟත් දෙමව්පියන්ට දරුවන් සමඟත් ගැටලු හදාගත හැකියි. අප විසින් තනාගන්නාවූ ගැටලු තිබුණ ගැටලු නොවෙන බව අප විසින් සොයා බැලිය යුතුයි.
සුළඟ නිසා ගස් කඩා වැටී ගැටලුවක් ඇති වුණා විය හැකියි. එය ගැටලුවක් බවට පත් වුණත් එය ඇතිකර ගත්ත ගැටලුවක් නොවෙයි. ඇති වුණ ගැටලුවක්. වැස්ස, අව්ව, සුළඟ, වැස්ස නිසා ඇති වන ගැටලු තමන් විසින් කරගත්ත ගැටලු නොවෙයි. අප හොඳට සොයා කල්පනා කර බලන විට ඇති වුණ ගැටලුවලට අමතරව අපටම කියා ඇති කරගත්ත ගැටලු කෙතරම් ප්‍රමාණයක් තිබෙනවාද?කියලා මේ කුමන ආකාරයේ ගැටලුවකින් වුවත් අප පීඩාවිඳීයි. එම පීඩාව ජීවිත කාලය පුරාවටම ඇතැම් අයෙකු විඳිනවා විය හැකියි. ආර්ථිකය වේවා ,සමාජය ෙවිවා,දේශපාලනය ෙවිවා,වෙනත් කවර ආකාරයක වේවා සිත ඇතුළට යොදාගත්ත යම් කිසි ගැටලු කාරී ස්වභාවය ක් නිසා සිත ගිනිගන්නවා.පවුල් අර්බුද නොරුස්නාකම්,නොසන්ඩාල නොහොබිනාකම්,හේතු කොටගෙන ඔළුව ගිනි ගන්නවා. වස්තුව හා වස්තුව බෙදා හදා ගැනීම සම්බන්ධව ඕනෑ තරම් ගැටලු ඇතිවෙනවා.විවාහය සහ විවාහ ආශ්‍රිතව ඕනෑ තරම් ගැටලු ඇතිවෙනවා. සිත ගිනි ගන්නවා. ආශ්‍රය කරන්නාවූ දරු මුණුඹුරන් ආදී කලත්‍ර ඥාතීන් නිසා ගැලපීම් හා නොගැලපීම් නිසා සිත ගිනිගන්නවා. මේවා විඳ දරාගෙන මිනිසුන් ජීවත් වෙනවා. ගැටලු ගොඩක් ඇතිවුණ විට සාංකාව ඇතිවෙනවා.සැකය ඇතිවෙනවා. මානසික ආතතිය ඇතිවෙනවා. ක්‍රෝධය, ද්ෙවිෂය වෛරය ඇතිවෙනවා. ඒ අවස්ථාවල සිත නොසන්සුන් වෙනවා. නොසන්සුන් සිත අකුසල සම්පන්නයි. කුමන ආකාරයකින් හෝ සිත නොසන්සුන් වීම යනු අකුසල කරගැනීමයි. හෙවත් අකුසල සිදුවීමට ඉඩකඩ සැලසීමයි.
සිත හරිම ප්‍රබුද්ධයි. සිත හරිම ප්‍රබෝධ සම්පන්නයි. සිත හරිම පියකරුයි. සිත හරියට මඩ සහිත ජලාශයක් සන්සුන්ව පවතිනවා වගෙයි. ලස්සන ජලාශයක් හරිම පියකරු බොහොම මනස්කාන්ත ලෙස පිපී වැනී ගිය නෙළුම් මල්ද ,ඇතැම් විට සැරිසරණා මත්ත්සයන්ද,බොහොම සන්සුන්ව රළ නොගසන්නාවූ පුංචි පොකුණක් සිහියට නඟාගත හොත් අතට අරගත්ත දිය දෝත බොන්න පුළුවන් තරම් පිරිසුදුයි. යමෙක් මේ සිත වාගේ තිබෙන මේ පොකුණ බොර කළහොත් ,පිටතින් පැමිණි බොරයක්ද,යමෙක් දාපු බොරද,එහෙමත් නැත්නම්,බොරවෙලා ද, කොහේ තිබුණ බොරද?පොකුණ තුළ තිබුණ බොරම අවිස්සිලා. ඒක නිසාම කාගෙ කාගෙත් සිත් පොකුණ වගෙයි. එහි තැන්පත් වෙලා තිබෙන බොර යට පතුලට මිදිල මඩ තැන්පත් වෙලා තිබෙනවා. ඇවුස්සුණොත් සමස්ත ජලාශයම බොර වී යන්නා සේ සමස්ත පියකරු සිතම අපවිත්‍රව බොර වී යන්නට පුළුවන්. සන්සුන් වූ එම ජලාශයම නැවත වතාවක් තැන්පත්ව බොර මඩ පතුල මත මිදී තැන්පත් කරගැනීමට හැකි වීම අකුසලයෙන් මිදුණා වගෙයි.
බුදුරජාණන් වහන්සේගේ දේශනාවකට අනුව ශරීරය පෙණ පිඬක් වගෙයි. සිත නගරයක් වෙගෙයි. සිත ශරීරය වගේ නොවෙයි. පෙණ පිඬ සිත වගේ නොවෙයි. පෙණ පිඬ ඕනෑම ෙවිලාවක බිඳිය හැකියි. කොතන පාවෙලා ගිය වෙලාවක මේ පෙණ පිඬ බිඳෙයිද දන්නේ නැහැ. දිය බුබුළ හරිම ලස්සනට වටකුරුයි. අංශක තුන්සිය හැටකටම රවුමක් සේ මනස්කාන්ත දිය බුබුළ හරිම සුන්දරයි. නිවැරැදිවම රවුම වතුර බුබුළයි.රවුම් ගහන්න යන බොහෝ දෙනෙක් රවුම් ගහල එන කොට රවුම බොහෝදුරට ඇදයි. දිය බුබුළ හරියටම වටකුරු ලස්සන රවුමක්. එසේ වුණත් එම දියබුබුළ කුමන ෙවිලාවක නැතිවෙයිද? කිව නොහැකියි.කොතැනක පුපුරයිද? කියන්න දන්නේ නැහැ. පුපුරන ස්ථානය පැහැදිලි නැහැ. පුපුරන ක්‍රමය පැහැදිලි නැහැ. කුමක් පැහැදිලි නැතත් ස්ථිර වශයෙන්ම දිය බුබුළ පුපුරන බව පැහැදිලියි.ශරීරයට උපමාව දිය බුබුළයි. නැතිවෙන තැන පැහැදිලියි නැහැ. ෙවිලාව දිනය පැහැදිලි නැහැ. නැතිවෙන බව පැහැදිලි.
සිත නගරයක් වගෙයි. හොඳටම කලබලකාරි නගරයක ස්වභාවය කෙබඳුද?එහාට මෙහාට වාහන ගමන්කරමින් වෙළෙන්දන් කෑ කෝ ගසමින් අපවිත්‍රතාවෙන් පිරීගිය කැළිකසළ අර්්බුද ,කලකෝලාහල සහිත නගරය සන්සුන් නිදිගත් නගරයක් වගේ නොවෙයි. තිබෙන නගරය කලබලයි. නොසන්සුන් සිත එබන්දක් වගෙයි. නොසන්සුන් කලබලකාරී ඒකාග්‍රනොවූ සිත කිසියම් දූශිත භාවයකට පත් වී ඇත්නම්,සිතෙන් ප්‍රයෝජනය ගත නොහැකියි. එය හරියටම කුලු එළදෙනකුසේ. කුළු එළදෙනක් කිරි දෙවීම සඳහා පාවිච්චි කළ හැකියි. කුමන කාර්යයක් කිරීමට පෙර කුළු හරකා බැඳගත යුතුයි. කිරි ගැනීමට පෙර මේ එළදෙන බැඳ තැබීම පළමුවෙන්ම කළ යුතුයි. එම නිසා ඒ වගේ සිතෙන් වැඩක් ගැනීමට නම් සිත සන්සුන්ව තබාගත යුතුයි. සිත සන්සුන්ව තබාගත යුත්තේ කෙසේද?පළමු කාරණාව ලෙස සිත ගිනිනොගෙන තියා ගැනීමට නම්, සිතට තුවාල කරන යමක් ෙවිද එය සිතින් ඉවත් කළ යුතුයි. අප කෙතරම් ප්‍රමාණයක් සිත තුළ දමා ගන්නවාද?සිතට බොහෝ දේවල් එක්කාසු කරගැනීමට හැකි වුණත් සිතට අවශ්‍ය දේ අනවශ්‍ය දේත් තෝරාෙබිරා ගැනීමට නොහැකි තරමට පැටලිලා. බොහෝ දේවල් මනසට දමාගෙන තිබෙනවා.
සියල්ලක්ම ඔළුව තුළ තබාගෙන අහක තිබෙන ප්‍රශ්නවලට සිතින් දුක් විඳිනවා. අප ඥාතීත්වය දරන්නාවූ හෝ අප සමඟ සබඳකම් පවත්වන්නාවූ හෝ කිසියම් අයෙක් කාමයෙහි වරදවා හැසිරෙන්නේ නම්,හෝ එම තැනැත්තා අදින්නාදාන කරන්නේ නම්, හෝ එම පුද්ගලයා නිසා වෙනත් අයෙක් මහා ච්ත්ත පීඩාවෙන් සිටිනවා නම්, කෙතරම් අසාධාරණයිද?බී නම් වූ තැනැත්තා හෝ තැනැත්තිය වැරැදි කාර චරිතයක් ගත කරන හෙයින් ඒ නම් තැනැත්තා හෝ තැනැත්තිය ච්ත්ත පීඩා විිඳියි. එහි සාධාරණ බව කුමක්ද?බී නම් වූ තැනැත්තා හෝ තැනැත්තිය වැරැදි කරනා හෙයින් ඒ නම් වූ තැනැත්තා හෝ තැනැත්තිය සිතින් දුක් විඳී. එය කවර තර්කයකට එකඟද?අනුන්ගේ පවි කරගහගන්නවා යනුවෙන් සිංහලයෙන් කියන්නේත් ෙමි ක්‍රියාවටමයි. අනුන්ගේ කුණු අල ගෝනිවලට කරගහන්න වුවමනාවක් නැහැ.
කිසියම් ප්‍රශ්නයකට මැදිහත් නොවි වගකීමෙන් නිදහස් විය යුතු බව එයින් ප්‍රකාශ කරන්නේ නැහැ. වගකීම් සියල්ල කළ යුත්තේ කුණු ගෝනියකට කරනොගහායි. සිතෙන් දුක් නොවිඳිය යුතුයි. සිදුහත් කුමරු වගකීම් පැහැර හැර රජකම් කරන්න බැරිකම නිසා රජකම් කිරීමට ශක්තියක් නැති දුර්වල අයෙක් නිසා රජ මාලිගාව දමා පැනල ගියා නොවෙයි. වගකීම් පැහැර හැරියා නොවෙයි. උන්වහන්සේට රාජ්‍යත්වය සිතට ප්‍රශ්නයක් වුණේ නහැ.
සුද්ධෝ්දන රජතුමාගේ රජ පදවිය පිළිබඳව අනාගතය පිළිබඳව උන්වහන්සේට ප්‍රශ්නයක් වුණේ නැහැ. උන්වහන්සේ එය ප්‍රශ්නයක් කරගත්තා නම්,හා යශෝධරා දේවීන් වහන්සේගේ අනාගතය ඉතාමත්ම දැවැන්ත වගකීමක්ම ලෙස සිතට අරගත්තා නම්,ඉතාම සාර්ථක රාජ කුමාරයෙක් සහ ඉතාම සාර්ථක ස්වාමිපුරුෂයෙකු සේ ජීවිතය නිමා කරන්නට තිබුණා. එසේ වූවා නම්, අපට බුදුරජාණන් වහන්සේ නමක් නැහැ. විය යුත්තේ සාර්ථක ස්වාමිපුරුෂයෙකු සේ අභාවප්‍රාප්ත වීමද?බුදුරජාණන් වහන්සේ නමක සේ පිරිණිවන් පෑමද?වගකීම් පැහැරහැරීම නොවෙයි. ජීවිතය තුළ යම් යම් වගකීම් අපටත් තිබෙනවා. ඒ වගකීම්වලින් මිදී පැහැර හැරිය යුතු බව මෙයින් ප්‍රකාශ කරන්නේ නැහැ. එම වගකීම් සියල්ල කළ යුතුයි. ඒත් අනවශ්‍ය තරම් සිත කළබල කර නොගත යුතුයි.
සන්සුන් සිතින් විඳිය යුතු සුන්දරත්වය
ආදරණීය දුවගෙ,පුතාගෙ ප්‍රශ්නයට විසඳුමක් අපට සොයන්න වෙනවා. අප එම ප්‍රශ්නය විසඳිය යුතු වුවත්, එය මනසට වද දෙමින් තබාගත යුතු ප්‍රශ්නයක් නොවෙයි. සිතින් දුක් විඳින්න අවශ්‍ය නම්, කොතරම් දේවල් ප්‍රමාණයක් ගෙදර අවට තිබෙනවාද? වද විඳින්න ඕනෑම නම්, කුස්සියෙහි කෙතරම් ප්‍රශ්න තිබෙනවාද? එම නිසා සිත නරක් කරගත්තාට තමාට වාසියක් සිදුවන්නේ නැහැ.
සිත හදාගන්න, සිත සන්සුන් කරගන්න, සිත යමිකිසි ආකාරයක සන්සුන් ස්ථානයකට රැගෙන එන්න කෙතරම් දේ අප සතුව පවතිනවාද? රසයක් විඳිනවා නම්,සැම දෙයකම විඳිය හැකි රසයක් තිබෙනවා. බුදුරජාණන් වහන්සේ වනාන්තරයට වැඩම කළා. රමණීයානි අරඤ්ඤානි. වනාන්තරය කෙතරම් ලස්සනද?කවුරුන් හෝ අයෙකු මෙම වනාන්තරයෙහි රස විඳගන්නේ නැත්නම්,අපරාධයක් .වීතරාගා රමෙස්සන්ති .රාගය නැති මිනිස්සු මේ වනාන්තරයට ඇලෙයි.ඒ තුළින් කාමය සොයන්නේ නැහැ. ලස්සන දෙයක් ලස්සනයි කියා විඳගැනීමට තරම් මිනිස්සුන්ගේ සිත පියකරු නම්,සමනලුන් දෙස බැලිය හැකි නම්, සමනලුන් කෙතරම් ලස්සනද?වනාන්තරයෙහි බවුන් වඩන්න ගිය යෝගාවචරයන් එම ගුණ රුව වින්ඳා. එම අසිරිය අත්දැකීමක් ලෙස විඳගනු ලැබුවා. නිවන් දැකීමට එම පරිසරය බොහෝ සේ පාදක වුණා. වනාන්තරයට ගිය ඇතැම් තෙරණින් වහන්සේලා, තෙරුන් වහන්සේලා වනාන්තරයෙහි තිබූ බොහෝ දේ දෙස ඉතාම ලස්සනට බලාගෙන සිටියා. ගසක් සුළගේ වැනී පැද්දෙන විට හරිම ලස්සනයි. හමාගෙන එන සුළඟට ගැලවුණ මලක් සුළඟින් කැරකිලා උඩට යන ආකාරය බලාගෙන සිටින්න ලස්සනයි. ලස්සන අත්විඳිනවා නම්,ලස්සන අත්විඳින්න සූදානම් නම්,වැස්ස කෙතරම් ලස්සනද?වයස අවුරුදු හතර පහ තරම් පුංචි කාලයට ගමන් කරනවා නම්,වැස්ස වෙලාවට ගෙදර පිල්කඩ ළඟට ඇවිත් වතුර වැටෙනවා බලාගෙන සිටියා මතකද?චොර චොර ශබ්ද නඟිමින් වතුර බිංඳු බිමට වැටෙනවා. වැටෙන වැටෙන වතුර බිංඳුවෙන් දිය බුබුලු හැදෙනවා. එම දිය බුබුලු ලස්සනට ගලාගෙන යන ආකාරය දෙස අපි බලාගෙන සිටියා මතකද?කඩදාසි කොළ ඔරුවක් හදා අපි එම වතුරෙහි පා කළ හැරියා මතකද? එම කාලය තුළ සිතට කුමන බරක් දැනුණාද?එම කඩදාසි ඔරුව පාවෙලා පාවෙලා යන ආකාරය ආසාවෙන් බලාගෙන සිටියා. එම ඔරුව පෙරලෙන ආකාරයත් ඔරුව ගසාගෙන යන ආකාරයත් අප විසින් අත්දකිනු ලැබුවා. අයියයි නංගියි තරඟෙට ඔරු හැදුවා. එම මනස කෙතරම් පියකරුද? මහා ඝන රාත්‍රියට ගුලිවෙලා නිදාගත්ත දවසක් මතකද?හෙණ ගහන කොට, හෙණ හඬ වදිමින් පුපුරා යන කොට , අම්මට තුරුළු වෙමින් බයෙන් නිදාගත් දවසක් මතකද?ඒ ගිනි ගහන විදුලියේ විද්යුත් ලතාව දකින්නත් අපි එළියට එනවා. එය මුළක් වගේ ආකාශයේ පුපුරා යන හඬ හරිම භයංකාරයි. ඒත් එය දෙස බලාගෙන රස වින්ඳ අය සිටිනවා. අපිත් එම රසය වින්ඳා. හැන්දෑවට ආකාශය දෙස බලාගෙන ඉර බහින ආකාරය පෙන්වපු තාත්තලාගේ අම්මලා ගේ තුරුල්ලටවෙලා අපි ඉර මහා විශාල රත්තරන් තැටියක් වගේ ආකාශයෙන් ටික ටික බැහැගෙන යන ආකාරය බලාගෙන රස වින්ඳා. උදේ නැගිටින විට ඒ තැටියම අනෙක් පැත්තෙන් උඩට නැග එන අයුරු බලා රසවින්ඳා. ආකාශයේ කොක් රෑනක් පියාඹන ආකාරයත් එම කොක් රෑන ලස්සන පේළියකට පියාඹන්නේ කොහොමඳ කියලා අපි ප්‍රශ්න කළා. එම ආකාශයෙහි කිසිවක් නැති අවස්ථාවක තද නිල් පාටට තිබෙද්දී අහස ඒතරම් නිල් ඇයි කියලා අපි බැලුවා.ටික වෙලාවක් යන විට සුදු පාට පුළුන් වගේ වළාකුළු එනකොට එම වළාකුළු ඝනීභවනය වන බවවත් ඒවා ජලය වන බවවත්,එය මහා මේඝය බවවත්,එය කලු වන්නේ ජලාශ්‍රිත ඝනත්වය නිසාවත් එය මහා ඝන වැස්සක් සේ නැවත වසින බවවත්, කියන ජලචක්‍රයේ පාඩම පාඩමක් වශයෙන් ඉගෙන නොගත් කාලයේදීත් එම රසය අත්වින්ඳා. ගලවා ගත් පැළයක මුල් අතු දිහා බලාගෙන සිටි අපි පැළයක රසය වින්ඳ ආකාරය මතකද?
ගෙදර බිත්තියක චුටි සිදුරකින් එන කූඹි රෑන එකා පිටුපස එකා හාල් ඇටයක් රැගෙන පේළියට යන ආකාරය අපි බාලාගෙන සිටියා. පෙරහැරක් වගේ නේද? අයියේ කියමින් අයියාට කිවුවා. අයියා එම පෙරහර කඩන්න හදනකොට පව් අයියේ කියලා අපි කිව්වා. එම සැම දෙයකම කිසියම් රසයක් අපි අත්වින්ඳා. චුටි කාලයේ දොර පලුවට හරි මේසයට හරි අතින් ඩෝල ගහල ඒකෙනුත් ගීතයක් ගායනා කරමින් රස වින්ඳා.සමහර අවස්ථාවල කෑම කාපු පිඟාන සෝදල රැගෙන එන ටික වෙලාවට එම පිඟානෙන් ඩෝල ගසමින් සිංදු කියන විට අම්මාගෙන් තාත්තාගෙන් බැණුම් ඇහුවා.පිවිතුරු මනසකට ආස්වාදය විඳින්න හැම දෙයක්ම ප්‍රමාණවත්. මල් වට්ටියක් දෙස බලාගෙන එහි රසය කෙතරම් වෙලාවක් විඳගත හැකිද? අපේ ලෝකස්වාමී බුදුපියාණන් වහන්සේගේ ලීයෙන් නෙළු පිළිමය, අවුකන බුදුපිළිම ආකෘතිය , අවුකන බුදුපිළිම ආකෘතියෙහි තිබෙන සිවුරු රළ දිහා බලාගෙන එම රැළිවල හැඩය සමානුපාත බව ගණිතමය ස්වභාවය දෙස කෙතරම් වෙලාවක් බලාගෙන සිටිය හැකිද?නිවන් දැක්ක බොහෝ දෙනෙක් නදියක් ගඟක් ඇළක් දොළක් ළඟට ගිහිල්ලා ගලාගෙන යන දිය පහර දෙස බලාගෙන ඉඳලා එම දිය දහර කෙතරම් ලස්සනට කෙතරම් විනීතව ගලාගෙන යනවාද ? සර සර හඬින් හැඩවෙනවාද?පෙණ බුබුලු දමනවාද?සුළිය ඇතිවන්නේ කෙසේද?යනුවෙන් ඒ දෙස බලාගෙන මහා ආස්වාදයක් වින්ඳා. සිත ගිනිගත් වෙලාවට කරනවා නම්, කරන්න කෙතරම් වැඩ තිබෙනවාද?
පුතාගෙ දුවගේ වචනයකට සිත රිදුන අවස්ථාවක ආකාශය දිහා බලාගෙන සිට සිත හදාගන්න පුළුවන්නෙ.හමාගෙන යන සුළං පොදක් ද එම සුළඟට ගසාගෙන යන රොඩු කන්දරාවත්, ගහකින් ගිලිහිලා සුළගට ගසාගෙන යන කොළයකුත් දෙස බලාගෙන මගේ සිතට දුව හෝ පුතා නිසා පැමිණුන මේ නරක සිතිවිල්ල ඒ ආකාරයට ගසාගෙන යන්න බැරිද? යනුවෙන් සිතන්න බැරිද? සිත ගිනි ගත් වෙලාවට සිතෙහි සන්සුන් බව ඇතිකර ගැනීමට වතුර බිඳත් ප්‍රමාණවත් වෙයි. එම නිසා ජීවිතය නිවී සැනසෙන්න පුළුවන්. නිවී සැනසෙන්න බොහෝ තැන්වලට නොගියත් අපට පෙනෙන්න තිබෙන හැම දෙයකම ලස්සනක් තිබෙනවා. තමා ළඟ තිබෙන මේසය ලස්සනට පිළිවෙලට තබාගෙන රස විඳිින්න බැරිද? කනගාටු වෙනවා නම් , කෙස් රොදක් දෙස බලාගෙන මේ කෙස් රොද කලුවට තිබුණාට සුදු වෙලා කියා කනගාටු විය හැකියි. සතුටු වෙන්න ඕනම නම්, මේ කලුවට තිබුණ කෙස් රොද දැන් සුදුයි කියා සතුටු වෙන්න බැරිද?කවුරුන් හෝ කලුවට වඩා සුදු හොඳා කියා හෝ සුදුවට වඩා කලු හොඳා කියු නිසා මිසක්,ඇත්ත ඇති සිටියෙන් ඒ දෙස බැලු විට පුංචි හැඩයක් ඒ තුළින් මවාගන්න බැරි කමක් නැහැ. එම නිසා ආලෝකයේ සුන්දරත්වය අත්විඳින ගමන් කරුවලේ සුන්දරත්වයත් අත්විඳින්න පුළුවන්.
මලක් අරගෙන එය කඩමින් එම මල හැදී තිබෙන රටාව,මලේ පෙති පිහිටා ඇති රටාවත්, පෙති නටුවට එක් තැන් වී ඇති රටාවත් කිසියම් ආකාරයක රටාවන් වෙයි. මිදුල අතුගෑමට පෙර මිදුල පුරා කොළ වැටී තිබෙන රටාව දෙස බලන්න. අතුගා අවසන් වු පසු මිදුලෙහි රටාව දෙස බලන්න. වැස්ස ඉවර වූණාට පසුව පරඬැල් කොළ ගසාගෙන ගොස් රැඳී තිබෙන රටාව බලන්න. මොකක්දෝ ලස්සන රටාවකට ඒවා ගලාගෙන ගොස් තිබෙන බව පෙනේවි. වීතරාගීන් හැම දෙයකින්ම කිසිවෙකුට නොපැමිණි ප්‍රසන්නතාවක් සිතෙහි ඇති කරගනී. ලස්සන දෙයක් ලස්සනයි කීමත් එම ලස්සන දෙයකට ඇලීමත්, දෙකක් මිස එකක් නොවෙයි. අහන සිංදුව හරිම ලස්සන විය හැකියි. එයට ඇලි ගැලී ආදරය කිරීම නිවනට අදාළ නැහැ. එම සිංදුව මිහිරී බව දැකිය හැකිිය. යමක් දැක එය සතුටුයි හොඳයි කියා සිතීමත් එයට ඕනෑවට වඩා ප්‍රමාණයකින් බැඳිමත් කාරණා දෙකක් වෙයි. අලි බලන වෙලාවට අලි හරිම ලස්සන බව පෙනුනත් හෙණ්ඩුව අරගෙන ගිහිල්ලා අලියා පාලනය කිරීමට අපට සිතෙයිද?අලි බලන්නේ අතට අරගෙන නොවෙයි. සමනල්ලු බලන්නේ අතට අල්ලාගෙන නොවෙයි. සමනලයා බැලු පමණට අතට ගන්න අවශ්‍ය නැහැ. අලියා බැලු පමණට හෙණ්ඩුව ගැනීමට අවශ්‍ය නැහැ. එම නිසා පාරේ යන විට නෙක විසිතුරු සොඳුරු දසුන් දැක මනා වූ සිතක් ඇතිකර ගත්තාට කමක් නැහැ . පස්සෙන් යෑම පලක් නැහැ.
එම නිසා හැම දෙයකම සුන්දරත්වය සුන්දරත්වයසේ අත්දකින්න පුළුවන්. ආකාශය වහින්න ආසන්නයේ කලුවර කරමින් සිටින වෙලාවෙදී කොක්කු රෑනක් යන දෙස බලාගෙන සිටි තෙරණින් වහන්සේලා එහි ලස්සන දිහා බලාගෙන කවි කිව්වා. ඒවා ථේර ගාථා ලෙස හැඳින්වුවා. ධනියගෝපාල කන්ද උඩට නැගලා හෙණ ගහන වැස්සේ මහා පුදුමාකාර බියකරු විදුලි හඬත් මැද හොඳට වැහැපන් පි‍්‍රයංබිකාව ගෙදර . ගෙදර කෑම උයල හරක් ගාල් කරල තිබෙන්නේ . යනුවෙන් කඳු මුදුනට ගොස් කියාපු කියවිල්ල ධනේශ්වර සිතිවිල්ලක් නොවෙයි. ආත්මතෘප්තිය උදෙසා කියවන ලද කියවිල්ලක්. භාව ගීතයක් .එම නිසා සිත අර්බුද,ගැටලු, ප්‍රශ්න වලින් වෙළිලා වෙළිලා ඕනෑම නම්,දුක්ම විඳලා විඳලා ප්‍රශ්න හොයලා හොයලා අර්බුද ඇතිකරලා පුළුවන් තරම් ගැට ගහලා ගහලා ප්‍රශ්න ඇති කරලා ප්‍රශ්න මවලා මියැදෙන්න පුළුවන්. එහෙම නැත්නම්, මේ සියල්ලෙහිම ආස්වාදය විඳලා විඳලා සතුටින් හුස්ම පිටකරන්න පුළුවන්. නිදහසේ දෑස් පියාගන්න පුළුවන්. අප කළ යුත්තේ කුමක්ද ? කියා තෝරාගන්න පුළුවන්. එම නිසා සන්සුන් මනස හරිම වැදගත්. පියකරු සිත හරිම වැදගත් . මනස්කාන්ත අත්දැකීම් හරිම වැදගත්. ඒ සියල්ල දෙස ආස්වාදයෙන් දැකිය හැකි නම්, සන්සුන් සිතින් සහ පින්බර මුහුණකින් සැමදාම සිටිය හැකියි. නිවන් දකින්න පුළුවන්.
- හේමමාලා රන්දුනු
නිවැරදි ධර්මය සැමදා විද්‍යමාන නොවේ..... අධර්මයෙන් එය වැසීයමින් පවතී......
ශාස්ත්‍රපති රාජකීය පණ්ඩිත 
