යෝනිසෝමනසිකාරය (නුවණින් මෙනෙහි කිරීම) සේවාන් අංග 4 න් එක්‌ සෝවාන් අංගයක්‌ ලෙස ස. නි. මහා පඥා සූත්‍රයේ හා වෙනත් සූත්‍රවලද, දී. නි. සංගිති හා දසූත්තර සූත්‍රයන්හිද, අ. නි. චතුක්‌ක නිපාතයේ බහුපකාර සූත්‍රයේ ද පෙටකෝප දේශයේ ද දැක්‌වේ. ඉතිරි අංග 3 සත්පුරුෂ ආශ්‍රය හා සද්ධර්ම ශ්‍රවණය හා ධර්මානුධර්ම ප්‍රතිපත්තියයි. යෝනිසෝමනසිකාරය සෝවාන් වීමට කෙසේ උපකාර වේද යනු මෙහි දී විමසා බැලේ.
අංගුත්තර නිකායේ එකක නිපාතයේ ප්‍රමාද වර්ගයේ (10 සූත්‍රය) යෝනිසෝමනසිකාර සූත්‍රයේ මෙසේ වදාරා ඇත. "මහණෙනි මහත් අර්ථය පිණිස පවතින මේ යෝනිසෝමනසිකාරය හා සමාන වෙනත් කිසිදු ධර්මයක්‌ මම නොදකිමි. මහණෙනි යෝනිසෝමනසිකාරය මහත් අර්ථය පිණිස පවතී."
"මනසිකාරය" යනු චිත්ත චෛතසික අරමුණට යොමු කරන ගතිය ලෙස ශ්‍රී සුමංගල ශබ්දකෝෂය පැහැදිළි කරයි. මනසිකාරය නම් "මෙනෙහි කිරීමයි" මනසිකාරය සියලුම සිත්හි යෙදෙන බැවින් සබ්බ චිත්ත සාධාරණය. එනම් සියලුම සිත්වලට සාධාරණය. මනසිකාරයේ ලක්‍ෂණය නම් අරමුණ මෙනෙහි කිරීමයි. යෝගාවචරයා විසින් කමටහන් අරමුණ මෙනෙහි කිරීමයි. යෝගාවචරයාට කමටහන් අරමුණු මෙනෙහි කිරීම සඳහා උපකාර වන්නේ මනසිකාරයයි. නොයෙක්‌ අරමුණු කරා දුවන සිත එයින් වළක්‌වාලනු ලබන්නේ මනසිකාරය විසිනි. සිතත් සම්ප්‍රයුක්‌ත ධර්මත් වුවමනා අරමුණට යොමු කරවනුයේ මනසිකාරයයි. මනසිකාරය අරමුණ සිහි කිරීමක්‌ සිත හා එකිනෙක ගැලපීමක්‌ සිදු කරන්නේය. මනසිකාරය නොමැති නම් අරමුණ වෙන්කර ගැනීමක්‌ සිදු නොවේ. එහෙත් අරමුණ යහපත් අයහපත් වශයෙන් තෝරා ගැනීමට මනසිකාරයට ශක්‌තියක්‌ නැත.
යෝනිසෝමනසිකාරය "නුවණින් මෙනෙහි කිරීම" ලෙස පාලි සිංහල අකාරාදියත් " නුවණින් කල්පනා" කිරීම ලෙස සිංහල ශබ්ද කෝෂයත් අරුත් දේ "නුවණ සමග යෙදී අරමුණ මෙනෙහි කිරීම යෝනිසෝමනසිකාරයයි" අභිධර්ම ප්‍රදීපිකාව පැහැදිලි කරයි.
"යෝනිසෝ" යනු "මුල පටන්", "නුවණින්" යනුවෙන් පාලි සිංහල අකාරාදිය පැහැදිලි කරයි. "යෝනි" යනු උත්පත්ති ස්‌ථානයයි. එනම් යමක මූලයයි. හේතුවයි. හේතුවකින් ඵලය ඇති වේ. ගිනි නිපදවීමට කැමැත්තා වියළි දර ගෙන ගිනි නිපදවයි. අමු දරවලින් ගිනි නිපදවිය නොහැක. හරි ක්‍රමය "යෝනි" යනුවෙන් බුදුරජාණන් වහන්සේ වදාළහ. "යෝනිසෝමනසිකාරය" යනු හේතුඵල වශයෙන්ද පටිච්ච සමුප්පන්න වශයෙන්ද බැලීමයි. යථාර්ථය දැක්‌ම ද, ඇත්ත ඇති සැටියෙන් දැකීම සියලු සංස්‌කාර අනිත්‍ය, දුක්‌ඛ වශයෙන් සිතීම හා මගේය, මමය, මගේ ආත්මය, යන දෘෂ්ටි අත් හැරීම, විපරිණාමය අවබෝධ කර ගැනීම යෝනිසෝමනසිකාරයයි.
ආධ්‍යත්මයෙහි යෝනිසෝමනසිකාරය
" එහි ආධ්‍යාත්මයෙහි යෝනිසෝමනසිකාරය කවරේද යත්, ආධ්‍යාත්මයෙහි යෝනිසෝමනසිකාරය නම් යමෙක් දහම් දෙසන කල්හි බාහිර අරමුණු නොගෙන නුවණින් මෙනෙහි කෙරේද මේ ආධ්‍යාත්මයෙහි යෝනි සෝමනසිකාරය යෑයි කියනු ලැබේ. යම්සේ පුරුෂයෙක්‌ තෙත පහව ගිය වියළි කාෂ්ඨකයෙක මතුයෙහි වියළි උත්තරාණයකින් මදිනුයේ ගිනි ඉපැදවීමට සුදුසුවෙයි. කවර හෙයින් ද යත් ගිනි නිපදවීමට කාරණය වන හෙයිනි. එපරිදිම හේ දුක්‌ඛ, සමුදය, නිරෝධ, මාර්ගයේ අවිපරිත ධර්ම දේශනාව මෙනෙහි කෙරෙයි. මේ ආධ්‍යාත්මයෙහි යෝනිසෝමනසිකාරය යෑයි කියනු ලැබේ." පෙටක 2
"අනිත්‍යය අනිත්‍ය වශයෙන්ද, දුක දුක වශයෙන්ද අනාත්ම අනාත්ම වශයෙන්ද මෙනෙහි කෙරේ නම් ඒ පඨමනසිකාරයයි. යොනිසොමනසිකාරයයි. එසේ නියම තතු මෙනෙහි නොකිරීම අයෝනිසොමනසිකාරයයි. (මනසිකාර, යෝනිසෝමනසිකාර යන වචන විසිපස්‌ වතාවකට වැඩියෙන් දේශනා කර ඇති සූත්‍රයකි. මඡ්ජිම නිකායේ සබ්බාසව සූත්‍රය) පංචස්‌කන්ධය හැර මම කියා සත්ත්වයෙක්‌ පුද්ගලයෙක්‌ නැතැයි නුවණින් මෙනෙහි කිරීම, තෘෂ්ණාව තෘෂ්ණාව යෑයි නුවණින් මෙනෙහි කිරීම, ව්‍යාපාද ව්‍යාපාදයයි. නුවණින් මෙනෙහි කිරීම, සියලු සංස්‌කාර අනිත්‍ය දුක්‌ඛ, අනාත්ම වශයෙන් සිතීම හා මාගේය, මමය මගේ ආත්මය යන වැරදි දෘෂ්ටි අත්හැරීම යෝනිසෝමනසිකාරයයි කියමි"
"කුසල් උපදින සේ සුදුසු පරිදි මෙනෙහි කිරීම යෝනිසෝමනසිකාරයයි. එනම් ඇතිවෙමින් නැතිවෙමින් පවත්නා නාමරූප ධර්මයන්ගේ ස්‌වභාව, ලක්‍ෂණ වශයෙනුත් ඇති වීම හා නැතිවීම ගැන අනිත්‍ය ලක්‍ෂණාදිය වශයෙනුත් මෙනෙහි කිරීම හා මෙනෙහිකොට දැන ගැනීම යෝනිසෝමනසිකාරයයි. ප්‍රත්‍යක්‍ෂ ඥානය මෝරවා දියුණු කරගත් කල්හි ප්‍රත්‍යක්‍ෂ ඥානයෙන් දක්නා ලද නාම රූපයන් හා සසඳා මෙනෙහි කරගත හැකිවීම හෝ විනිශ්චය කරන්නට හැකිවීම යෝනිසෝමනසිකාරයයි. සිල්වත් මහණුන් විසින් පංච උපාදානස්‌කන්ධයෝ අනිත්‍ය වශයෙන්, දුක් වශයෙන්, රෝග වශයෙන්, ගණ්‌ඩ වශයෙන්, හුල් වශයෙන්, පීඩා වශයෙන්, ආබාධ වශයෙන්, වැනසීම වශයෙන්, ශුන්‍ය වශයෙන්, අනාත්ම වශයෙන් (නුවණින් මෙනෙහි) යෝනිසෝමනසිකාරය කළ යුතුය. ස. නි. සීල සූත්‍රය.
"යෝනිසෝමනසිකාරය කියන්නේ නුවණින් සලකා බැලීමයි. කල්පනා කිරීමයි. මනසිකාරය යනු සියලුම සිතුවිලිවලට සාධාරණව උපදින චෛතසිකය යෑයි සිතක්‌ හට ගැනීමේ දී එස්‌ස, වේදනා, සංඥා, ෙච්තනා, මනසිකාර චෛතසික පහක්‌ වශයෙන් සූත්‍රවලද, ඒකග්ගතාව, ජීවිතේන්ද්‍රිය දෙක, සමග චෛතසික හතක්‌ වශයෙන් අභිධර්මයේ ද සඳහන් වේ.
හේතුවකින් ඵලය ඇතිවේ. ඒ ඵලය නැවත හේතුව වී ඵලයක්‌ ඇති වේ. මෙසේ බලන විට හේතුව හා ඵලය යනු එකක්‌ වශයෙන් යමකට කියන එකම වචන ද නොවන්නේය. කෙසේ හෝ හේතු ඵල වශයෙන් බැලීම යෝනිසෝමනසිකාරයයි. මේ අනුව යෝනිසෝමනසිකාරය නම් හේතුඵල වශයෙන් කල්පනා කර බැලීමයි.
පංචස්‌කන්ධයාගේ උත්පාද, ඨිති, භංග ත්‍රය සම්මර්ශනය, පරාමර්ශනය කිරීම යෝනිසෝමනසිකාරයයි.
යෝනිසෝමනසිකාරය හටගැනීමට හේතු
සුවච බව, කීකරු බව කලණ මිතුරන් ඇති බව, අලෝභ, අද්වේශ, අමෝහ යන කුසල මූල තුන, සසර ඕඝයෙන් මිදීමට සිතීම, සද්ධා, වීර්ය, සති, සමාධි, ප්‍රඥා යන පංච ඉන්ද්‍රියන්, දියුණුවට, ගෞරව කළ යුතු 6 දෙනාට ගෞරව කිරීමේ ප්‍රමාදය, පවට බිය හා ලැඡ්ජාව, සද්ධාව, හිරි ඔතප්, බහුශ්‍රැත බව උද්යෝගී බව, සතිය හා ප්‍රඥාව, යන ධර්ම හත, අරි අටඟි මග, නව අඝාත පටිවිනය ධර්ම, කෝපය දුරු කරන දශ කුසල ධර්ම,
"සංඝයා මැද ඔවුන් අතුරෙහි යම් නුවණැති කෙනෙක් වෙත් නම් ඔනුහු අපි මරහු සමීපයට යනුයි දනිත්. මෙසේ දත් ඒ නුවණැත්තේ වනාහි නිතර යෝනිසෝමනසිකාරය උපදවාලීමෙන් කලහයාගේ සංසිඳීම පිණිස පිළිපදිත්. එකල සංසිඳේ"
ආර්යඥාන ලාභයට නම් හුදෙක්‌ යෝනිසෝමනසිකාරය පමණක් පිහිට වන්නේ බුදු, පසේ බුදු යන දෙදෙනා වහන්සේට පමණි. රහතන් වහන්සේලාට පරතොඝෝසයද අනතුරුව යෝනිසෝමනසිකාරයද අවශ්‍යය. සප්ත බොඡ්ජංග ධර්මයන් හට ගැනීමට අවශ්‍ය වන්නේ යෝනිසෝමනසිකාරයයි.
සම්මා සම්බුද්ධත්වයට පත් විපස්‌සී, සි‚, වෙස්‌සභූ, කකුසඳ, කෝණාගම, කාශ්‍යප, ගෞතම යන බෝධිසත්වරු හත් දෙනාම සම්මා සම්බුද්ධත්වයට පත් වූයේ පටිච්ච සමුප්පාද අංග 12 යෝනිසෝමනසිකාරයෙන් බැලීමෙන් බව සංයුක්‌ත නිකායේ අභිසමය සංයුක්‌තයේ ද, නගර සූත්‍රයේ ද වදාරා ඇත. මේ අංග 12 දෙවාරය බැගින් 24 වාරයක්‌ම හටගැන්ම හා නැතිවීම වශයෙන් බලා ඇත. "මහණෙනි උදාහිරුම අරුණෝදයට පෙරදැරිවන්නාක්‌ මෙන් භික්‍ෂු නමට මේ අරි අටඟිමග වැඩීම පිණිස බහුල කිරීම පිණිස යෝනිසෝමනසිකාර සම්පත්තිය පෙර දැරිවෙයි" (ස. නි. යෝනිසෝමනසිකාරය සූත්‍රය) "අධ්‍යාත්මයේ යෝනිසෝමනසිකාරයෙන් යම් ප්‍රඥාවක්‌ උපදීද මේ චින්තාමය ප්‍රඥාය, අදේවශ කුසල මූලය චින්තාමය ප්‍රඥාවයි. චින්තාමය ප්‍රඥාව පරිපූර්ණ වුයේ අවිතර්ක විචාර මත්ත සමාධිය පුරයි. අවිතර්ක විචාරමත්ත සමාධිය පරිපූර්ණ වුයේ, අධිසීල ශික්‍ෂාව පුරයි. උපේක්‍ෂා නිමිත්ත පරිපූර්ණවූයේ අව්‍යාපාද විතර්කය පුරයි, අව්‍යාපාද විතර්ක පරිපූර්ණ වුයේ අඥ්ඥතාන්ද්‍රිය පුරයි. අඥ්ඥතාන්ද්‍රිය පරිපූර්ණ වුයේ අව්‍යාපාද විචාරය පරිපූර්ණ කෙරෙයි. අව්‍යාපාද විචාරය පරිපූර්ණ වූයේ ගවේෂණය දුරුකෙරෙහි. ගවේෂණ ප්‍රහාරණය සීලක්‌ඛන්ධ පරිපූර්ණ කෙරෙයි. මෙයින් සුඤ්ඤත විමොක්‍ෂමුඛවෙයි" පෙටක
පසේ බුදුරජාණන් වහන්සේලා පසේ බුද්ධත්වයට පත්වන්නේද යෝනිසෝමනසිකාරයෙන් මෙනෙහි කිරීමෙනි. ඇතැම් රහතන් වහන්සේලාත් යෝනිසෝමනසිකාරයෙන් අරහත්වයට පත්ව ඇති බව ථෙරගාථාවල දැක්‌වේ.
යෝනිසෝමනසිකාරය වහා සිතෙහි ඇති කර ගැනීම අපහසු බැවින් ඒ සඳහා උචිත අඩිතාලමක්‌ පසුබිමක්‌ සකස්‌ කර ගත යුතුය. මුලින්ම තථාගත ධර්මය සත්‍ය ධර්මයක්‌ බව සිතෙහි ධාරණය කර ගැනීම, එසේ වීමට නිතරම තථාගත ධර්මය හැදෑරීම, ශ්‍රවණය කිරීම හා පිළිපැදීමය. ධර්මය කෙරෙහි අචල ශ්‍රද්ධාව, සතර ඉරියව්වේ සෑම ඉරියව්වකදීම මෙනෙහි කිරීම, තථාගත ධර්මය ජීවිතයේ අංගයක්‌ කර ගැනීම, අරිඅටඟි මගෙහි ගමන් කිරීමයි. "මහණෙනි, දුක් හටගැනීම කවරේද යත් ඇසත්, රූපයත් නිසා චක්‌ඛු විඤ්ඤාණය උපදී. මේ දහම් තුනේ එකතුවීම ස්‌පර්ශයයි. ස්‌පර්ශ ප්‍රත්‍යයෙන් වේදනාද, වේදනා ප්‍රත්‍යයෙන් තණ්‌හාව වේ. මහණෙනි මේ දුක් හට ගැනීමයි." තෘෂ්ණාව උපාදානය වන බැවින් තෘෂ්ණාව ප්‍රහීන කළ යුතුය. දුක්‌ඛ සත්‍ය නිතර මෙනෙහි කළ යුතුය.
ආශ්‍රයට කල්‍යාණ මිතුරන්ව තෝරා ගැනීම, මෙත්තා, කරුණා, මුදිතා යන කර්මස්‌ථාන උපරිම මට්‌ටමට වැඩීම. ඊට පසු උපේක්‌ඛා කර්මස්‌ථානය වැඩීම, බුද්ධ ධර්මය පිළිබඳ සැක ඇති වන දෑ නොකියවීම. බුද්ධ ධර්මය පිළිබඳ වාද විවාදවලින් ඈත් වීම, සූත්‍ර, අභිධර්ම දෙපිටකයෙන් බාහිර ග්‍රන්ථ පරිශීලනය අත්හැරීම, නිරන්තරයෙන්ම අෂ්ටාංග ශීලය සමග ව්‍යාපාද, අභිඡ්ජධා, මිථ්‍යාදෘෂ්ටි ශික්‍ෂා පද සමාදන් වීම සිත කය වචනය යන තිදොරින් සිදුවන්නා වූ අකුසලින් වැළකීම, යෝනිසෝමනසිකාරය හටගැනීමට හේතු වෙයි.
යම් හෙයකින් කාම විතර්කයක්‌ පහළ වූයේ නම් ඒ කාම විතර්කය අකුසල්ය. සදොස්‌ය, දුක් විපාක ගෙන දෙන්නේය. තමාටත් අනුන්ටත් යන කාටත් දුක් පිණිස අහිත පිණිස පවතින්නේය යනාදී වශයෙන් යෝනිසෝමනසිකාරයෙන් යුතුව එහි ආදීනව සලකා බලා එසේ අරමුණෙහිදීම නොඉවසිය යුතු බව, සිතට නගා නොගත යුතු බවය. සිතට වැද්ද නොගත යුතු බව සිත්හි නවතා තැන්පත් කරගැනීම නොකළ යුතු බවත් නාධිවාසෙති යනුවෙන් පැහැදිලි කෙරේ.
"තිට්‌ඨං චරං නිසින්නොවා, සයානොවා යාවතස්‌ස විගථ මිද්ධො "යනුවෙන් අදහස් වන්නේ, යෝනිසෝමනසිකාරයයි. මේ ඒ පිළිබඳව පැහැදිලි කිරීමකි. "තව මාහැඟි භාවනා ක්‍රමවලින් එකක්‌ නම් පෞද්ගලික ජීවිතයේ සාමාජික ජීවිතයේ හෝ වෘත්තීය ජීවිතයේ හෝ දවසේ වැඩවලදී කයින් වචනයෙන් අප කරන සියලු දේ සිහියෙන් කිරීමය. ඇවිදීම, සිටීම, හිඳීම, නිදීම, අඟ පසඟ හැකිලීම, දිගු කිරීම, ඔබ මොබ, බැලීම, ඇඳුම් ඇඳීම, දෙඩීම, නිහඬ, වීම, ආහාර පාන ගැනීම, අනෙකක්‌ තබා මළ මුත්‍ර පහ කිරීම යනාදී හැම ක්‍රියාවකදීම කරන හැම මොහොතේම ඒ කරන ක්‍රියාව ගැන සම්පූර්ණයෙන් සිත යෙදිය යුතුය. වෙන වචනවලින් කියතොත් දැන් පවත්නා මේ මොහොතෙහි හෙවත් දැන් මේ කරන ක්‍රියාවෙහි ජීවත් විය යුතුය. අතීතය ගැන හෝ අනාගතය ගැන කිසිසේත් නොසිතිය යුතුය යනුවෙන් ඉන් අදහස් නොවේ. සැබවින්ම දැන් කරන ක්‍රියාව හෙවත් මේ මොහොත පිළිබඳ අතීතයක්‌ හෝ අනාගතයක්‌ වේ නම් ඒ ගැන මේ මොහොතට අනුව සුදුසු පරිදි සිතිය යුතුය."
අනගාරික බ්‍රහ්මචාරී
දයාසේන සේනාරත්න
නිවැරදි ධර්මය සැමදා විද්‍යමාන නොවේ..... අධර්මයෙන් එය වැසීයමින් පවතී......
ආචාර්ය වල්පොල විමලඤාණ හිමි
