1. මෙත්තාව හෙවත් මෛත්‍රිය යි.
2. කරුණාව හෙවත් දුකේදී ඇති වන අනුකම්පාව යි.
3. මුදිතාව හෙවත් මෘදු බව යි.
4. උපේක්ෂාව හෙවත් නොසැලෙන මැදහත් බව යි.
මේවා මහා බ්‍රහ්මයා තුළ ඇතැ යි ජන විඥානගත ව පැවැති ගුණ වෙයි. මින් ධ්වනිතාර්ථවත් වන්නේ මේ ගුණ යම්කිසිවකු කෙරෙහි පවතී ද හෙතෙම මහා බ්‍රහ්ම ගුණයෙන් යුතු අයකු වන බව යි. “කම්මනා වසලෝ හෝති කම්මනා හෝති බ්‍රාහ්මණා” යමකු බමුණකු වන්නේත් වසලයකු වන්නෙත් ක්‍රියාවෙන් ම යැ යි පැවසීමෙන් ද ගම්‍යමාන වන්නේ මේ කරුණ ය. මේ බව ප්‍රත්‍යක්ෂයෙන් ම දැනගත හැකි පදවි දෙකක් නම් මාතෘත්වය හා පිතෘත්වය යි.
----------------------------------
මෙත්තා
මෙත්තා නම් හිතවත් භාවයයි. යමක් හෝ යමෙකු තමාටම අයත්කරගැනීමට ඇති ආශාව නිසා ස්නේහයක් ඇතිවිය හැකිය. එය මෛත්‍රීය නොවේ. එබඳු ගිජු කමකින් තොරව සියල්ලන් කෙරෙහිම දක්වන හිතවත් භාවය මෛත්‍රියයි. අවංක මිතුරෙක් කිසිවිටෙක තම මිතුරාට විපතක් කරදරයක් වේවායි නොපතයි.
ඔහු හැම විටෙකම ප්‍රාර්ථනා කරන්නේ තම මිතුරාට යහපතක්ම වේවායි කියලයි. ඒ මිතුරා පිළිබඳ ව ඇති ප්‍රාර්ථනාව තමා සමඟ අමනාප අය ඇතුළු සියල්ලන් පිළිබඳවම ඇතිකර ගැනීමට තරම් සමත් වන හිතවත් භාවය මෛත්‍රීයයි. එය බ්‍රහ්ම විහරණයක් වන්නේ කිසිදු ආයාසයකින් තොරව ඉබේම මෙන් ඕනෑම කෙනෙකු පිළිබඳ බැලීමට තරම් පුරුදු වී ඇත්නම්ය.
මෛතී‍්‍ර වඩන පුද්ගලයා තුල තිබිය යුතු චරිත ලක්ෂණ හා ඔහු හැසිරිය යුතු ආකාරය කරණීය මෙත්ත සූත්‍රයෙහි ආරම්භයෙහි දීම විස්තර කෙරේ. තමන් බලාපොරොත්තු වන ආගමික පරමාර්ථය සාර්ථක කර ගනු කැමැති කෙනෙකු තුල පහත සඳහන් චරිත ලක්ෂණ තිබිය යුතුය.
සක්කො = කිසියම් ක්‍රියාවක් කිරීමේ ශක්තියෙන් යුක්තවීම
උජු = අවංක වීම
සුජු = අතිශයින් අවංකවීම
සුවච = පහසුවෙන් යමක් කියා ඒත්තු ගැන්විය හැකි
මුදු = මෘදු හැසිරීම
අනතිමානි = ආඩම්බරයෙන් තොරවීම
සන්තුස්සකො = ලද දෙයින් සතුටුවීම
සුභරො = පහසුවෙන් පෝෂණය කළහැකිවීම
අප්ප කිච්ච = කටයුතු බහුල නොවීම
සල්ලහුක වුත්ති = සරල ගති පැවතුම් ඇතිබව
සන්තිÁද්‍රියෝ = සංසුන් ඉදුරන් ඇති බව
නිපකො = නුවණැති වීම
අප්පගබ්භෝ = ගොරොසු හැසිරීමෙන් තොරවීම
කුසලෙසු අනනුගිද්ධෝ = පවුල් කෙරෙහි නො ඇලීම
නච ඛුද්දං සමාචරේ කිංචියේන විඤ්ඤූ පරේ උපවදෙයියුං = නුවනැත්තන්ගෙන් දොස් ඇසීමට හේතුවන කුඩා වූ ද වරදක් නොකරන බව
මෙහි සඳහන් ලක්ෂණ විමසා බලන විට පෙනී යන්නේ ඒවා පැවිදි ජීවිතය සඳහා වඩාත් අදාළ වන ලෙසට දක්වා ඇති බවයි. පහසුවෙන් පෝෂණය කළ හැකිවීම පවුල් කෙරෙහි නොඇලීම යන කරුණු පැවිදි ජීවිතයට අදාළ වේ.
එහෙත් සඳහන් කරුණු සමස්තයක් වශයෙන් ගත් විට ඒවායෙන් නිරූපනය වනුයේ දක්‍ෂ අවංක මෘදු, ප්‍රසන්න, පි‍්‍රයශීලි තෘප්තිමත් පුද්ගලයෙකු ගේ පෞරුෂයයි. එබඳු පෞරුෂයකින් යුතුවීම පිළිබඳ ගිහි - පැවිදි වෙනසක් තිබිය නොහැකිය.
ජන සමාජයෙහි නුවණැති පුද්ගලයන්ගේ දෝෂාරෝපනයට පාත්‍ර වීමට සිදුවන කිසිදු වරදක් නොකරන ලෙස කරණීය මෙත්ත සූත්‍රයෙන් අපට උපදෙස් ලැබෙයි. මෙයින් කියවෙන අගනා කරුණ නම් අප සමාජයක ජීවත් වන විට හුදෙක් අපගේ මතයට පමණක් නොව එම සමාජයෙහි උගත් බුද්ධිමත්, වැඩිහිටි, පිරිස ගේ අදහස් වලටද ගරු කළ යුතු බවයි.
තමන් හරියැයි සිතන දේ පමණක් කිරීම ඕනෑවට වඩා ආත්ම විශ්වාසය ඇතිකර ගැනීමකි. එසේම අනිත් අය සැහැල්ලුවටද පත්් කිරීමකි. ආත්ම විශ්වාසය ඉතා හොඳ වුවත් ප්‍රමාණය ඉක්මවූ ආත්ම විශ්වාසය විනාශයට හේතුවක් විය හැකිය. සමාජයෙහි ජීවත් වන උගත් බුද්ධිමත් අයගේ අදහස් වලට අප ගරු කළ යුතුයි.
සබ්බේ සත්තා භවන්තුසුඛිතත්තා - වෙත්වා සියලු සත්හුම – සුවපත්වූ සිතැත්තො - යනුවෙන් සියලු සත්වයන් කෙරෙහි මෛත්‍රීය වැඩිය යුතු යැයි උපදෙස් දෙන කරණීය මෙත්ත සූත්‍රයෙහි සියලු සත්ත්වයන් යනු කවුරුන්දැයි දක්වා ඇත.
ඒ අනුව
I සැලෙන සත්වයන් හා නොසැලෙන සත්වයන් කෙලෙස් හේතු කොට ගෙන සැලෙන පුහුදුන් පුද්ගලයන් හා කෙලෙස් නැති බැවින් නොසැලෙස රහතන් වහන්සේලා
II දිග ශරීර හා විශාල ශරීර මධ්‍යම ප්‍රමාණ ශරීර හා කෙටි ශරීර හා කුඩා ශරීර හා මහත ශරීර
IIIසට පෙනෙන සත්වයන් හා නොපෙනෙන සත්වයන්
IV ළඟ වෙසෙන හා දුර වෙසෙන සත්වයන්
V ඉපදුණු සත්වයන් හා ඉපදීමට සිටින සත්වයන්
මෙම විවිධාකාර වර්ගීකරණ මගින් සමස්ත විශ්වයෙහිම සිටින සියලු සත්වයන් කිසිවෙකු අත්නොහැර ඇතුළත් කොට ඇත.
මෛත්‍රිය ඇත්තවශයෙන්ම වැඩීම කෙසේ කළ යුතුද යන්න අනතුරුව විස්තර කරනු ලැබේ.
නපරෝ පරං නිකුබ්බේථ
නාතිමඤ්ඥේථ කත්‍ථචිනං කඤ්චි
බ්‍යාරෝසනා පටිඝ සඤ්ඤා
නාඤ්ඤමඤ්ඤස්ස දුක්ඛමිච්ජෙය්‍ය කිසිවෙකු තවත් කෙනෙකු නොරැවටිය යුතුය. කොහි හෝ කිසිවෙක් අනෙකෙකු පහත නොහෙළිය යුතුය. ද්වේෂයෙන් හා ගැටීිම් සහගත හැඟීමෙන් යුතුව කෙනෙක් තව කෙනෙකුගේ දුක ප්‍රාර්ථනා නොකළ යුතුය.
මාතා යථා නියං පුත්තං
ආයුසා ඒකපුත්ත මනුරක්ඛෙ
ඒවම්පි සබ්බභූතේසු
මාන සංභාවයේ අපරිමානං
මවක් තම එකම පුතු දිවි පුදා ආරක්ෂා කරන්නා ක් මෙන් සියලු සත්ත්වයන් කෙරෙහි අපරිමානව (අසීමිතව ) මෛත්‍රී මනස වැඩිය යුතුය.
මෙම පැහැදිලි කිරීමෙහි ඇති අගය නම් මෛත්‍රීය යනු හුදෙක් “සියලු සත්වයො සුවපත් වෙත්වා” යැයි කීම පමණක් නොව අවමන් නොකිරීම ද්වේෂ නොකිරීම හා කිසිම සත්වයෙකු සමග නොගැටීම ද බව පෙන්වාදීමයි. නියම මෛත්‍රීය යනු කායික, වාචික හා මානසික චර්යාවකි. එය හුදෙක් සිතින් සිතන සිතුවිල්ලක් හෝ වචනයෙන් කියැවෙන ප්‍රකාශයක් පමණක් නොවේ. උසස්ම අවස්ථාවේදී එය මවක් තම එකම පුතු හට දක්වන දයාව ට සමාන වේ.
අපරිමාන මනස විශ්වයේ උඩ යට හා තිරස් වට රවුම යන සමස්තය තුළ කිසිදු දේශ සීමා බාධකයකින් තොරව තරහ කාරයන් හා සතුරන් යන භේද වලින් තොරව සියලු සත්වයන් කෙරෙහි වැඩිය යුතුය. එසේ මෛතශ්‍රී වැඩීම හුදෙක් ඒ සඳහා වෙනම සූදානම් වී වෙනම වාඩිවී පමණක් නො කොට, සිටීම, හිඳීම ඇවිදීම හා දිගාවී සිටීම සහ සියලු ඉරියව්වල දී කළ යුතුය.
මෙත් වැඩීමේ අනුසස් දක්වා ඇති සූත්‍ර දේශණාවකි මෙත්තානි සංඝ සූත්‍ර දේශනාව. මෛත්‍රිය වඩන පුද්ගලයා තුල තිබියයුතු ආනිසංස එකොළහක් පිළිබඳ එහි සඳහන් වෙනවා.
එබැවින් අප නිතර මෙත් වැඩීම පුරුදු පුහුණු කළ යුතුයි. එම ආනිසංස මෙසේද දක්වන්න පුලුවන්.
1. සැපයේ නිදයි
2. සැපසේ පුබුදියි
3. නපුර සිහිනයක් නොදකියි
4. මිනිසුනට පි‍්‍රය වෙයි
5. අමනුෂ්‍යයන්ට පි‍්‍රය වෙයි
6. දෙවියෝ රකිති
7. ශරීරය ගින්නෙන් හෝ විසෙන් සිදුවන අනතුරු වලින් වලකියි
8. වහාම සිත එකඟ වෙයි
9. මුහුණ පැහැපත් වෙයි
10. මුලා නොවී කලුරිය කරයි
11. මෛත්‍රී සමවතින් මතු රහත්වන්නට නොහැකිවී නම් මරණින් මතු බඹ ලොව උපදියි
එබැවින් නිරන්තරයෙන් අප මෙත් සිත පැතිරවීමට උත්සාහ දැරිය යුතුය. සමස්ත විශ්වයෙහි සතුරු - මිතුරු සියලු සත්වයන් වෙත දෛනික ජීවිතයෙහි සෑම ඉරියවුවක දීම මෛත්‍රී වැඩිය යුතුය.
එසේ කාලය ගත කිරීම බ්‍රහ්මවිහාර හෙවත් ශ්‍රේෂ්ඨ (බ්‍රහ්මයෙකුට සමාන) ආකාරයෙන් විසීමක් වේ.
------------------------------------------------
කරුණා
බුදුරජාණන් වහන්සේ තුළ පැවැති මහා කරුණාව හා සමාන කරුණා ගුණයක් බුදුවරයෙකුට මිස වෙන කිසිවකුට නැත. ‘බහුකෙහි ආකාරෙහි පසන්තානන් බුද්ධානං සන්තේසු මහා කරුණා ඤාණං ඔක්කමති” (පටිසම්හිදා වග්ග 236 පිට ජ.මු.) උන්වහන්සේ සැමදාම අලුයම නැගිට මහා කරුණා සමාපත්තියට සම වැද ලෝක සත්ත්වයා දෙස බලති.
බුදුවරයකු වශයෙන් අද මගෙන් සිදුවිය යුතු සේවය කුමක්ද? අද මම දුකෙන් සිටින්නෙකු කෙසේ නිදුක් කරන්නෙම්ද? විපතේ වැටී සිටින්නකු කෙසේ ගලවා ගන්නෙම්ද? වැරදි වැඩ කරන්නෙකු එයින් මුදා හොඳ වැඩෙහි යොදවන්නෙම්ද? කෙලෙස් වලින් භරිත වූවකු කෙසේ නික්ලේසියකු කරන්නෙමි දැයි සිතමින් මහ මග හිඟා කන දුගියාගේ සිට මහා මාලිගාවල රජ සැප විඳින රජුන් දක්වා කිසි විශේෂත්වයක් නැතුව බුදු ඇසින් පරීක්ෂා කර බලා ස්වකීය කරුණා සේවය අවශ්‍ය වූ තැනැත්තා කරා පා ගමනින් හෝ සෘද්ධියෙන් වැඩම කොට ධර්ම දේශනා කිරීම බුදුන්ගේ දින චරියාවෙහි එක් අංගයක් විය.
ලෝකයෙහි ජීවත්වෙන සත්ව සමූහයා රාග, ද්වේෂ, මෝහ, ජරා, ව්‍යාධි, මරණ, සෝක, පරිදේව ආදී එකොළොස් ගිනිවලින් දිවා රාත්‍රී දෙකෙහිම දැවෙන බව බුදු ඇසට පෙනෙනවා. කන්දක් උඩින් වේගයෙන් ගලා බසින දිය දහරක් සේ මේ සත්වයා ප්‍රතිසන්ධි අවස්ථාවෙහි පටන් මරණය තෙක් අනන්ත වූ දුක් විඳින බව බුදුරදුන්ගේ බුද්ධ ඤාණයට හසුවෙනවා.
සත්ත්වයා සියල්ල අතහැර මරණය කරා යා යුතුය. එයින් ඔහුව බේරා ගැනීමට කිසිවකුත් නැත. දුකින් පෙළෙන සත්වයාගේ දුක පිළිබඳ නොයෙක් අයුරින් බලා ධර්ම දේශනා පැවැත්වීම මෙන්ම ඒ දුකින් නිදහස් කොට සැනසීම සලසා දීමට ගත යුතු හැම පියවරක්ම ගන්නවා. සත්වයාගේ දුක පිළිබඳ අවබෝධයක් සේම දුකින් නිදහස් කරනු නැමැති කරුණාව නොවඩුවම බුදුරජාණන් වහන්සේ තුළ තිබුණා. “කරුණා සීතල භදයං” යන පදවලින් අවබෝධ වෙන්නේද නිරතුරුව බුදුරජාණන් වහන්සේගේ හදවත කරුණාවෙන් සිසිල් වී තිබුණ බවයි.
දුඞඛිත සත්වයන් ගැන ඇතිවන කම්පාව ඔවුන්ගේ දුක් නොඉවසන ස්වභාවය වගේම දුඞඛිතයන් දුකෙන් මිදවීමේ කැමැත්ත කරුණාව නම් වේ. අප තිලෝගුරු බුදුරජාණන් වහන්සේගේ කරුණාව අතිමහත්ය. එබැවින් එයට මහා කරුණාව අන් ශාස්තෲන්ගෙන් මෙන්ම සත්වයින්ගෙන් වෙන් වෙන්නේ කෙසේද? යනු මෙහිලා දතයුතු ප්‍රධාන කරුණුය. අප තිලෝගුරු සම්මා සම්බුදු රජාණන් වහන්සේගේ කරුණාවෙහි උත්තරීතරත්වය මෙන්ම කරුණාව සත්වයන් කෙරෙහි පහලවන ස්භාවයද මෙසේ සඳහන් වේ.
“උද්ධකො ලොකො අවුපසන්නොති පසංතානං බුද්ධානං භගවන්තානං සත්තේසු මහා කරුණා ඤාණං ඔක්කමති” (පටිසම්හිදා වග්ග 236 පිට ජ.මු.) ලෝකයෙහි ජීවත්වන සත්වයා නොසන්සුන් වන්නේ යයිද රාග ද්වේෂ මෝහ යන මදමානයන්ට හසුවී ජීවත්වන සත්වයාගේ ඒ රාගාදී හුල් ගලවාලන්ට මහා කරුණාව පහළ වනු ලැබේ.
කරුණාව සැමදෙනා තුළම ඒ ඒ ප්‍රමාණයෙන් ඇතිවන චෛතසික ධර්මයකි. එනම් ලෞකික ලෝකයෙහි ජීවත්වන සත්ත්වයන් අතරින් මව හා පියා යන දෙදෙනා කරුණාවෙන් යුක්ත වූවන් බව සමාජගතව ඇත. එම කරුණාව තමන් ගේ දරුවන්ට පමණක් සීමාවූවකි. තමන් ගේ දරුවනට දක්වන කරුණාව සුළු දෙයකි. නමුත් තථාගතයන් වහන්සේගේ කරුණාව සකල සත්ත්වයන් ගැනමය.
ලෝකයෙහි අනන්තවත් සත්ත්වයන් ජීවත්වෙති. එම අනන්ත වූ සත්වයන් කෙරෙහි දක්වන තථාගතයන් වහන්සේගේ කරුණාව හා මව් කෙනෙකුගේ කරුණාව හා පිය කෙනෙකුගේ කරුණාව සංසන්දනය කරන්නට උපමාවකුදු නැති තරම් ය. තථාගතයන් වහන්සේ සතුරු මිතුරු දෙපක්ෂයටම එක හා සමාන කරුණාව පැතිර වූ බව ත්‍රිපිටකාගත කරුණු තුළින් මනාව පැහැදිලි වේ. සරලව ගතහොත් අප තථාගතයන් වහන්සේට නොයෙක් අයුරින් නින්දා අපහාස කරන ලද දෙව්දත් විෂයෙහි දැක් වූ කරුණාවත් තමන්ගේම පුත් රාහුල කුමරු හට දැක්වූ කරුණාවත් එක සමාන විය.
පෘතග්ජන පුද්ගලයා තුළ කරුණාව යම්තාක් දුරට තිබුණත් මවුපියන් කෙරෙහි දරුවන් කෙරෙහි පවතින කරුණාවද යම් යම් අවස්ථාවලද අකරුණාවද බවට පත්වන අවස්ථා දක්නට ලැබේ. එනම් තථාගතයන් වහන්සේගේ කරුණාවත් පුහුදුන් පුද්ගලයාගේ කරුණාවත් අතර විශාල වෙනසක් තිබෙන බව පැහැදිලිය.
තථාගතයන් වහන්සේගේ කරුණාව සාගර ජලයටත් පුහුදුන් පුද්ගලයාගේ කරුණාව එක දිය බිඳක් උපමා කළද උපමාව යහපත් නොවේ. තථාගතයන් වහන්සේගේ කරුණාව මහ පොළවටද පුහුදුන් පුද්ගලයාගේ කරුණාව වැලි කැටයකට උපමා කලත් සුදුසු නැත. එයට හේතුව නම් සාගර ජලයෙහිත් පොළොවෙහිත් ප්‍රමාණයක් දැක්විය හැකි නමුත් තථාගතයන් වහන්සේගේ අනන්ත කරුණාව ඒවාට උපමා කිරීම ඒ කරුණාව සුළුකොට දැක්වීමකි.
එක් එක් පුද්ගලයකු සම්බන්ධයෙන් ඇත්තා වූ කරුණාවෙහි කුඩා මහත් බව ප්‍රමාණ කළ යුත්තේ කරුණාවට ලක්වන පුද්ගලයා සුවපත් කිරීම සඳහා කළ හැකි පරිත්‍යාගයන් අනුවය. මැරෙන්නට යන දරුවකු බේරා ගැනීම සඳහා මව්කෙනෙකු විසින් තමාට ඇතිතාක් ධනය වූවද පරිත්‍යාග කිරීමට ඉදිරිපත් වනු ඇත.
එහෙත් තමා වාසය කරන ගෙය හා ඉඩකඩම් ඒ සඳහා පරිත්‍යාග කරන්නට කියවු හොත් දරුවා මැරෙන්නට හරිනවා මිස එය කිරීමට ඉදිරිපත් නොවනු ඇත. නමුත් තථාගතයන් වහන්සේ සත්ත්ව කරුණාව නිසා නොකළ යුතු පරිත්‍යාගයන් නැත. ලොව්තුරු බුදු බව ලැබ අසරණ සත්වයන්ට පිහිටවනු සඳහා බෝසත් කාලයේදී උන්වහන්සේ විසින් කරන ලද පරිත්‍යාගයන් උදාහරණ ලෙස මෙසේ සඳහන් කළ හැකිය.
“සො සාගරෙ ජලයිකං රුධිරං අදාසි
භූමිං පරාජිය සමාස මදාසි දානං
මෙරුප්පමාණ මඨිකඤාච සමොලි සීසං
චේ කාරකාධිකනරං නයතන් අදාසි”
අප තිලෝගුරු සම්මා සම්බුදු රජාණන් වහන්සේ අසරණ සත්වයන්ට පිහිට වනු පිණිස මහා කරුණාවෙන් යුක්තව සාගර ජලය පරදවා තමන්ගේ සිරුරෙන් ලේ දන් දුන් බවද මහා පොළව පරදවා ඇට මස් දන් දුන් බවද මහ මෙර පරදවා ඔටුණු පලන් හිස් දන් දුන් බවද අහසේ තරු පරදවා නෙත් දන් දුන් බවද බෞද්ධ දර්ශනය තුළ අන්තර්ගතව ඇත. එනම් අප බුදුරජාණන් වහන්සේව මෙබදු මහා පරිත්‍යාගයන් කළ හැකි වූයේ කරුණාවෙහි මහත්වය නිසාය.
එනම් බුදුරජාණන් වහන්සේගේ කරුණා ගුණයෙහි ප්‍රමාණිකත්වය වටහා ගෙන උන්වහන්සේගේ කරුණාව හා සමාන කරුණාවක් පෘතග්ජනයා තුළ නොමැති වූවත් අප උත්සාහ කළ යුත්තේ තම මිතුරාට දක්වන කරුණාව තමන්ට සතුරුකම් කරන පුද්ගලයාට දැක්වීමටය. එසේ වුවහොත් සමාජගතව පවතින ප්‍රශ්න, ගැටලුවලට යම්තාක් දුරට පිළිතුරු ලැබෙනු ඇත. සියලු දෙනා සියලු සත්වයන් කෙරෙහි කරුණාව පතුරවනු ලැබෙත්වා.
----------------------------------------
මුදිතා
මුදිතාව නම් අනුන්ගේ සතුටෙහිදී එය තමන්ට ලැබුණු සතුටක් සේ සලකා ප්‍රීතියට පත්වන ස්වභාවයයි. අනුන්ගේ දුකේදී අනුකම්පාව දැක්වීම තරම් අනුන්ගේ සැපතේදී සතුටුවීම පහසු නැත. එම අපහසු තත්ත්වය යමකු තුළ ඇති වන්නේ නම් එය උසස් ගුණයකි. සැපතට පත් තැනැත්තා තමාගේ ඤාතියකු හෝ හිතවතකු වන නිසා තමා ද සතුටුවීම මුදිතා බ්‍රහ්ම විහාරය නොවේ.
කිසිදු භේදයකින් තොරව ඕනෑම අයකු සැපවත් වනු දැක අවංකව සතුටුවන ගතිය මුදිතා බ්‍රහ්ම විහාරයයි.
සොරකම් අල්ලස් ගැනීම් ආදී දුසිරිත් වලින් ධනවත් වී ප්‍රිති වන්නෙකු පිළිබඳව ඇති කර ගත යුතු වන්නේ මුදිතාව නොව කරුණාවයි.
දැනට තාවකාලිකව සතුටක් ඔහු ලැබූවත් දුසිරිත් නිසාම අනාගත දුකට භාජනය වන බව දැකීමෙන් ඇති වන්නේ අනුකම්පාවකි.
මොන ක්‍රමයකින් හෝ ඔහු එම දුසිරිත්වලින් මුදා ගැනීමට ක්‍රියා කරන්නේ කරුණාව ඇති වුවහොත් පමණි. කරුණාව ඇති නොවුවහොත් ඇති වන්නේ මුදිතාව නොව ද්වේශයයි.
සැප සම්පත් වලින් ආඩ්‍යව එහෙත් පරිත්‍යාග නොකර කා බී විනෝදයෙන් ගත කරන අයට බුදුරජාණන් වහන්සේ දහම් දෙසා පරිත්‍යාගයට නැඹුරු කර වූයේ කරුණාව නිසාය.
ආත්මාර්ථ කාමී ව සැපවත් ජීවිතයක් ගත කරන්නන් කෙරෙහි කරුණාව දැක්විය යුත්තේ ඔවුන් අධ්‍යාත්මිකව අසරණ තත්වයේ පසුවන බැවිනි ඔවුන් පිළිබඳව මුදිතාව ඇති කර ගත නොහැකිය. ඒ නිසා මුදිතාව නම් දැහැමිව ප්‍රීති වන්නන්ට ඊර්ෂ්‍යා නොකර ඔවුන් සතුටින් විසීම ගැන සතුටට පත්වන ගතියයි. අද සමාජයේ ජීවත් වන බොහෝ දෙනෙකුට අනුන්ගේ සැපතේදී සතුටු විය නොහැකිය.
මක්නිසාද යත් ඔවුන් නිරන්තරයෙන්ම වෛරයෙන් ක්‍රෝධයෙන් යුක්තව සිටින බැවිනි.
බෞද්ධයන් වන අප නිතර මෙත්සිත පෙර දැරිව කටයුතු කරන්නේ නම් කොතරම් අගනේද. එවිට සමාජයේ පවතින බොහෝ අකටයුතුකම් දුරලිය හැක. එපමණක්ද නොව සමාජය යහපත් කරලීම සඳහාද එය අනුබලයකි.
වත්මන් සමාජය තුළ සිව් බඹ විහරණයන් ප්‍රගුණ කොට හැම හදවත් තුළම මුදිතාව වර්ධනය කිරීමට අප උත්සාහ ගත යුතුය. විශේෂයෙන් සිවු බඹ විහරණයන් තම ජීවිත වල ප්‍රගුණ කර ගැනීම පුරුදු පුහුණු කර ගත යුතුය. එය පවුල් සංස්ථාව තුළ ප්‍රගුණ කරන්නේ නම් ඉබේටම සමාජානුයෝජනය හරහා එය සමාජගත කළ හැක.
අපට මුළුමහත් රටක් සැකසිය නොහැකි වුවත් අපගේ පවුල් සංස්ථාව තුළ එය අපට ක්‍රියාත්මක කරගත හැක. එවිට මුළු සමාජයම මුදිතාවෙන් යුතු එකක් වනු ඇත.
--------------------------------------------
උපේක්‍ෂා
යමෙක් පිළිබඳව හෝ යමක් පිළිබඳව ගැටීමකින් තොරව කා කෙරෙහිත් සම සිත පතුරුවාලීම උපේක්‍ෂාවයි. තමන්ට ස්තූ®ති ප්‍රශංසා කරන විට, ගරු බුහුමන් දක්වන විට, උපකාර කරන විට, ලැදිකමින් ඇසුරු කරද්දී ඒ අය කෙරෙහි බලවත් ඇල්මක් ඇතිකර ගැනීමක් ද නොමැතිව, තමන්ට කවුරු හෝ අවමන් කරන, හිංසා පීඩා කරන අවස්ථාවලදී විරුද්ධවාදිකම් කරද්දීත් කලකිරීමක් හෝ අසතුටු බවකුත් නැතිව මේ අවස්ථා දෙකේදීම තම සිත සමසේ පවත්වා ගැනීමට පුරුදු වීම උපේක්‍ෂාවයි. තාදී ගුණය යනු උපේක්‍ෂාවටම භාවිතා කරන ධර්මයෙහි එන තවත් වචනයෙකි.
උපේක්‍ෂා පාරමිතාව ද බෝසතුන් වඩන ධර්මයකි. එහෙත් එය උපේක්‍ෂා බ්‍රහ්මවිහරය ද නොවේ. උපේක්‍ෂා පාරමිතා - උපේක්‍ෂා බ්‍රහ්මවිහාර දෙකෙහි වෙනස මෙසේය.
මෙත් වැඩීම් වශයෙන් සත්වයන්ව සුවපත් කිරීමේ උත්සාහය හා සත්වයන් ගැන මධ්‍යස්ථ වීම උපේක්‍ෂා බ්‍රහ්මවිහාරය ය. හිත හිතා සත්වයන් සංස්කාරයන් කෙරෙහි ඇලීම්, විරුද්ධවීම් දෙක හැර මධ්‍යස්ථ වන ස්වභාවය උපේක්‍ෂා පාරමිතාව ය.
සෑම කල්හිම එක් තත්ත්වයකින් සිටින්ට නොලැබේ. ලාභ අලාභ ආදී සියල්ලම වරින් වර සැමටම පැමිණේ. පැවිද්දා හට එයට මුහුණ දීමට සමත් මානසික බලයක් තිබිය යුතුය. ලෝක ධර්මයක් නිසා වෙනසකට නොපැමිණ සිටිය හැකි ලෙසට සිත වැඩීම “උපේක්‍ෂා ගුණය” යි කියනු ලැබේ. එය උසස් ආර්ය ගුණයකි.
එය සම්පූර්ණයෙන් ඇත්තේ බුදුවරුන් හා රහතන්වරුන් කෙරෙහිය. සාමාන්‍යයෙන් සියලු දෙනාම එක්තරා ප්‍රමාණයකින්වත් ඒ උපේක්‍ෂා ගුණය පතුරුවාලීම පුරුදු කර ගත යුතු වේ.
ලාභෝ අලාභෝ අයසෝ යසෝච
නින්දා පසංසාච සුඛංච දුක්ඛං
එතෙ අනිච්චා මනුපේසු ධම්මා
අසස්සතා විපරිනාම ධම්මා
(අංගුත්තර අට්ඨක නිපාත)
අෂ්ටලෝක ධර්මයන් වශයෙන් දැක්වෙන ලාභ, අලාභ, නින්දා, ප්‍රසංසා, යස, අයස, සැප, දුක යන මේ ස්වභාව ධර්ම අටට බුදු, පසේ බුදු, මහරහතුන්ගේ පටන් කවර කෙනෙකුට වුවද මුහුණදීමට සිදුවන්නේ ම ය. මේ ලෝකයෙහි වෙසෙන අපි සැම දෙනාටම යමක් ලැබෙන අවස්ථාවක් තිබේ.
ගොවිතැන, වෙළඳාම, රැකී රක්ෂාවකින් හෝ ධනවතුන්ගේ උපකාරයෙන් යම්කිසි දෙයක් ලැබෙන කාලවකවානු තිබේ. එසේම යම් යම් කරදර යෙදී තිබෙන දේත් නැතිවී විනාශ වී යන වකවානු ද ඇත. මේ ලාභ අලාභ දෙකද සමාජයෙන් අපමණ නින්දා අපහාස ලැබෙන අවස්ථාවන් ද ඇත.
මේ අයුරින් ගරු බුහුමන් කරන, උපකාර කරන අවස්ථාවලදී අනුන්ට ගරු බුහුමන් කිරීම, උපකාර කිරීම සත්වයන්ගේ එක්තරා ස්වභාවක යැයි සිතා ඒ අය ගැන මධ්‍යස්ථ විය යුතුය. අනුන්ට අවමන් කරන, කරදර කරන, දුක් දෙන අවස්ථාවලදී ද අනුන්ට කරදර කිරීමත් සත්වයන්ගේ එක් ස්වභාවයක් යැයි සළකා ඔවුන් ගැන මධ්‍යස්ථ විය යුතුය.
ආහාරයෙහි රසය ගැන අපේක්ෂා නොකොට එහි ප්‍රයෝජනය පමණක් සළකා බැලිය යුතුය. වස්ත්‍ර හා වාසස්ථාන පිළිබඳව ද එසේම පිළිපැදිය යුතුය. වස්තූන් ලැබෙන කල්හි ද ලැබීමත් එක්තරා ලෝක ස්වභාවයකැයි එයින් උඩඟු නොවී ඒවාට ඇලුම් නොකර ලාභය ගැන මධ්‍යස්ථ විය යුතුය.
ඥාති මිත්‍රාදීන් තමා හා එක්වන කල්හි ලෝක ස්වභාවයකැයි සළකා ඒ ගැන අහංකාර නොවී මධ්‍යස්ථ විය යුතුය. තමාට කව්රුවත් නැති වී තනි වූ කල්හි ද සියල්ලෙන් වෙන්වීමත් ලෝක ස්වභාවයක් යැයි සිතා දොම්නසට නොපැමිණ මධ්‍යස්ථ විය යුතුය.
නින්දා ලැබෙන කල්හි නින්දා ලැබීමත් එක් ලෝක ස්වභාවයක් යැයි සලකා ඒ ගැන දොම්නසට නොපැමිණ මධ්‍යස්ථ විය යුතුයි. ප්‍රශංසා ලැබෙන කල්හිද ඒ ගැන සොම්නසට නොපැමිණ එයත් එක්ලෝක ස්වභාවක් යැයි සලකා මධ්‍යස්ථ විය යුතුය. රාගයට හේතුවන ස්ත්‍රී රූපාදිය දක්නා කල්හි ඒවායේ අනිත්‍යතාව හා අසුභභාවය මෙනෙහි කොට ඒවා ගැන මධ්‍යස්ථ විය යුතුමය.
ජරාපත් වූවද භයානක රෝගයන්ගෙන් පෙළෙන්නා වූ ද, පිළිකුල් කළ යුතු පුද්ගලයන් දක්නා කල්හි ද, ලෝක ස්වභාවය මෙනෙහි කොට ඔවුන් පිළිකුල් නොකොට මධ්‍යස්ථ විය යුතුය.
අගනා දුහුල් පිළියෙන් නිමවූ සිවුරු වලින් මෙන්ම අමු සොහොනේ මළසිරුරු ඔතා දැමූ පාංශුකූලික වස්ත්‍රයෙන් පිළියෙළ වූ සිවුරු වලින් ද බුදුරජාණන් වහන්සේ සිය සිරුර වසා ගත්හ. බුදුරජාණන් වහන්සේට පවා ජීවිතයේ දී විවිධ අවස්ථාවන්ට මුහුණදීමට සිදුවූහ. එහෙත් උන්වහන්සේ එහි සුබ පක්‍ෂය මෙන්ම අසුබ පක්‍ෂය ද පිළිගත්තේ ඒකාන්තරවයි.
බිම්සාර රජ, කොසොල් රජ, අනේපිඬු සිටු, විශාඛා සිටු දුව වැනි උසස් පෙළේ භක්තිමත් දායක දායිකාවන්ගෙන් ලද අගනා සිවුපස ලාභයෙන් උන්වහන්සේ කිසි දිනක උදම් නොවූහ. එසේම පිඬු පිණිස හැසිර දුගී දුප්පතුන්ගෙන් ලද කටුක ආහාරයෙන් ද කම්පා නොවූහ. දොළොස් වන වස්සාන සමයේ වේරංජා නුවර වැඩ වසද්දී බලවත් ආහාරපාන හිඟයකට ද මැදිහත් සිතින් මුහුණ දුන්හ.
ජේතවනාරාමය, පූර්වාරාමය (මිගාර මාතු ප්‍රාසාදය) වැනි සුව පහසු ඇති ආරාම මෙන්ම රුක්මුල් සෙනසුන් ද උන්වහන්සේ ඒකාකාරව පිළිගත්හ. දසවන වස්සාන සමයේ පාරිලෙය්‍ය වනයේ රුක්මුල් සෙනසුන් කොට සුව පහසුවක් නොමැතිව විසූහ. නව අරහාදී බුදු ගුණයන්, කරුණා, මෛත්‍රී ආදී අනන්ත ගුණ සමුදායන් පිළිබඳ කීර්තිය (යසස), ගම්, නියම් ගම්, නගරයන් හි පැතිර යද්දී තීර්ථකාදී මිසදිටුවන්ගේ උපාය මාර්ග නිසා උන්වහන්සේ වෙත අපකීර්තිය ද නොපැමිණියේ නොවෙයි.
මිනිස් සමාජයේ බොහෝ උගතුන්, නැණවතුන්, ගුණවතුන් මෙන්ම දෙව් බඹුන් ද නන් අයුරින් උන්වහන්සේට ප්‍රශංසා කරද්දී මාගන්දියා, චිංචි මානවිකා, අක්කෝසක බමුණා ආදීහු නින්දා අපහාස කළහ.
කායික සුව පහසුව මෙන්ම රෝග පීඩා දී දුක් ද උන්වහන්සේ සම සිතින් ඉවසූහ. පන්සාලිස් වසක බුද්ධ ජීවිතය ගැන නුවණින් සළකන විට පැහැදිලිව පෙනෙන්නේ බුදුරජාණන් වහන්සේ ලාභ, අලාභ, යස, අයස, නින්දා, ප්‍රශංසා, සුඛ, දුක්ඛ යන අටලෝ දහමින් කම්පා නොවී ඒ හැම මැදහත්ව ඒකාකාරව ඉවසූ බවයි.
අටලෝ දහම ඉදිරියේ සමාන පැවතුම් ඇතිව සිටීමේ විශිෂ්ට ලක්‍ෂණය උපේක්‍ෂා බඹ විහරණ ලක්‍ෂණය විදහා පාන්නේය.
බුදුරජාණන් වහන්සේ මෙතෙක් ලොව පහළ වූ මහා කාරුණිකයෝ ය. උන්වහන්සේ කරුණා සාගරයකි.
උන්වහන්සේගේ හදවත පිරුණේ කරුණාව, දයාව, අනුකම්පාව, මෛත්‍රිය, පරාර්ථ සේවාව, නිහතමානී බව, ඉවසීම, කළගුණ සැළකීම, පොදු බව, සමානාත්මතාව යන ගුණයන්ගෙන් පිරී පවතින ඒ උතුම් ගුණයන්ගෙන් යුතු උතුමෝ උපේක්‍ෂා ගුණයෙන් ලෝකය දෙස බැලුවේය.
තමා සතුව පැවති සියලු සම්පත් දරුවනට දීමෙන් පසු කරුණා. දයානුකම්පා මිනිස් ගුණ ඔවුන් තුළින් පහවෙද්දී මහමඟ සිඟමනට වන් අසරණ පියාට සැනසුම් සුවය ලැබුණේත්, මානුෂික ගුණ සාගරයක් බඳු මහා කාරුණික බුදුරජාණන් වහන්සේගේ කරුණාවෙන් මානව දයාවෙහි හා සත්වානුකම්පාවෙහි ද බලයෙනි.
සසරෙහි පටන් වෙර බැඳ අවුත් ලොව්තුරු බුදු වූ ජාතියෙහි ද උන්වහන්සේ නසමියි සිතා හිස මත ගල් හෙළූ ඥාති සොයුරු දෙව්දතුන්ටත්, රා බී වියරු වැටී දැන් දැන් සුණු විසුණු කෙරෙවියි ගිණි ගුලියක් සෙයින් කෝපයෙන් උන්වහන්සේ ඉදිරියට දිව ආ නාලාගිරි ඇතුටත්, ගුරු සිසු දෙපස විසින් නොමඟ යැවීමෙන් නමින් අහිංසක වූවද එබඳු ගතිගුණ හැරදා මහා මිනීමරුවකුව දහස් වන ඇඟිල්ල සපුරා ගැනීමට සිටුව මහණැයි, තර්ජනය කරමින් බුදුරදුන් පසුපස එලවූ අංගුලිමාලටත්, සිදුහත් බෝසත් ලෙයින් උපන් බුදුරජාණන් වහන්සේගේ හද තුළ පැවතියේ නොඅඩු, නොවැඩි මිතුරු බවකි.
විවාහ යෝජනාව ප්‍රතික්‍ෂේප කිරීම නිසා බුදුරජාණන් වහන්සේ කෙරෙහි වෛර බැඳ ගත් මාගන්දියා, උදේනි රජුගේ අග මෙහෙසිය වීමෙන් පසු අවිනීත තරුණයන්ට අල්ලස් දී උන්වහන්සේට නන් අයුරින් නින්දා කරවූවාය.
සිව්වණක් පිරිස මැද චිංචිමානවිකාව කළ නින්දා අපහාසත්, අක්කෝසක බමුණා බුදුරජාණන් වහන්සේ සිය නිවසට ගෙන්වා ගෙන කළ අක්‍රොශ පරිභවත්, සුන්දරි පරිබ්‍රාජිකාවගේ මරණය හේතුකොට ගෙන තීර්ථකයන් පැවසූ නින්දා වචනත් බුදුරජාණන් වහන්සේ ඉවසූ සේක.
¤☸¤══════¤☸¤☸¤══════¤☸¤
නිවැරදි ධර්මය සැමදා විද්‍යමාන නොවේ..... අධර්මයෙන් එය වැසීයමින් පවතී......
පානදුර දිබ්බැද්ද අමරමුණි විහාරවාසී 
