නිවැරදි ධර්මය සැමදා විද්‍යමාන නොවේ..... අධර්මයෙන් එය වැසීයමින් පවතී......
හෝමාගම මුල්ලේගම ශ්‍රී සීලාලංකාර මාවතආර්ය නිකේතන නිර්මාතෘ
අමරපුර විද්වත් සංඝ සභාවේ ලේඛකාධිකාරි
ශාස්ත්‍රපති
මාවරලේ භද්දිය හිමි
ගෞරවනීය ස්වාමීන් වහන්ස, පසුතැවීම හෙවත් පශ්චාත්තාපවීම යන වචනය නිතර අප භාවිතා කරනු ලබන වචනයක්. එම මනෝභාවය තේරුම් ගැනීමත් එම මනෝභාවය කුමන ආකාරයෙන් අපට ප්‍රයෝජවත් වන්නේද? නොවන්නේද? යන කාරණාව පසුතැවීම යන කරුණට අදාලව ධර්මානුකූලව කෙසේ වටහාගත යුතු ද?
බුදුරජාණන් වහන්සේගේ ධර්මයට අනුව යමි පුද්ගලයකුට යමිකිසි ක්‍රියාවක් කළ විට එහි ප්‍රතිඵල බුක්තිවිඳින්නට වන්නේ කදුළු පිරි මුහුණින් නම්,එම පසුතැවීම සාධනීය පසුතැවීමක් නොවෙයි. කඳුළු පිරි මුහුණින් එහි විපාක විඳිනවා කියන්නේම දුක යන හැඟීමට පමණක් යටත්වීමෙන් අවබෝධය කරා යාමට තිබෙන අවස්ථාව නැතිකර ගැනීමය. සමහර කාරණා ක්‍රියාත්මක කළ විට එහි ප්‍රතිපල අපට බුක්ති විදින්නට ලැබෙන්නේ සිනහමුසු මුහුණින් වුවද, සමහර අවස්ථාවලදී කඳුළු සලමින් එහි ප්‍රතිඵලය බුක්ති විඳීමට සිදුවෙයි. ප්‍රතිඵලය පිළිබඳව කල්පනා කරමින් සිටින විට, යමිකිසි ආකාරයකට දුකක් වේදනාවක් දැනුනත්, අප නිවැරැදි වනවා නමි, ගැටළුවක් වන්නේ නැහැ. එම දුක සහ එම ෙවිදනාව ඔස්සේ අප නිවැරැදි වනවා නමි,එම පසුතැවිල්ල යහපත් පසුතැවිල්ලක් ෙවිවි.
අප කළ වැරැද්ද සම්බන්ධව දුක උරුම කළ කාරණාව පිළිබඳව වටහා ගැනීමකින් තොරව වෙන කාරණා සිතාගෙන අඬනවා නමි අපගේ පසුතැවිල්ලෙන් අප නිවැරැදි වන්නේ නැහැ. ,පසුතැවිල්ල තුළ සාධනීය පැත්තක් වගේම නිශේධනීය පැත්තකුත් තිබෙන බව අප දැනගත යුතුයි. පසුතැවී පසුතැවී සිටින්නේ කුමටද? කියලා යමි පුද්ගලයෙක් ප්‍රශ්න කළ හැකියි. පසුතැවීම තුළ සිදුවන්නේ ,මම කළ අයහපත් ක්‍රියාව පිළිබඳව පසුතැවෙනවා නමි,එම පසුතැවීම සාධනීයයි. නමුත් පසුතැවීම තුළ තවදුරටත් මම මනසිනුත් කඩාවැටීම නමි,නිවැරැදි වීමක් නොවෙයි නමි,එම පශ්චාත්තාපය හෙවත් ක්‍රියාකාරකමට පසුව ඇතිකරගන්නාවූ තැවීම දැවීම යහපත් නොවන නිශේධනීය කාරණාවක් වෙයි.
බෞද්ධයන් ලෙස අපගේ ජීවිත තුළ පසුතැවීම යන මනෝභාවය රහත් වන තුරුම වරින් වර පැමිණෙන අතර එය නැවැත්වීය නොහැකියි. සෑම විට අප උත්සාහ කළ යූත්තේ පසුතැවීම තුළ නිවැරැදි වීමටයි. පසුතැවීම වැසීමට අප වෙනත් දේ කළාට කවදාවත් නිවැරැදි වන්නේ නැහැ. එක ස්වාමිදියණියක් තම ජීවිත කාලය පුරාම බොහොම රළු ආකාරයට තම ස්වාමිපුරුෂයාට නපුරුකමි කළා. දැඩිලෙස ඔහුට පිඩාදෙමින් ඔහුට දුක උරුම කරමින් දරුවන් ඉදිරියේ ඔහු හෑල්ලුවට ලක්කරමින් කටයුතු කළා. ටික කලක් ගත වන විට ඔහු අධික ලෙස කායිකව රෝගාතුර වූවිට එම කාන්තාව තම ස්වාමිපුරුෂයාගේ කායිකව ඇතිවුණ රෝගවලට ඇප උපස්ථාන කළා. කාලය ගත වීමත් සමඟ ඔහු මිය ගියා. ඔහු මිය ගියාට පසු ්එම කාන්තාව විවිධ පන්සල් තෝරාගෙන විවිධ පිළිම තබමින් විිවිධ බෝධිප්‍රකාර බඳිමින් කටයුතු කරනු ලැබුවත් ඇයට එයින් ගැලවීමක් නැහැ.මගේ ස්වාමිපුරුෂයා රෝගී විමට ප්‍රධාන හේතුව වූයේ මම විසින් ඇතිකළ පීඩාව තුළ ඔහු පළමුවෙන්ම මනසින් ගිලන් වීම නිසයි. මනසින් ගිලන් වූ විට කයෙන් ගිලන් වීමට පටන් ගන්නවා. කය ලෙඩ වුණාට පසුව කරන සැලකිලි උපස්ථාන සියල්ලම තමාගේ සාවද්‍ය මනසින් නිදහස් වීමට කරන වැඩ. දැන් ඇය බෝධිඝර, පන්සල්වල තාප්ප අෂ්ටපරිස්කාර පුජාවන් ආදී පින්කමි රාශියක් කරනු ලබයි. තවම ඇයගේ සාවද්‍ය මනසින් ඇයට නිදහස් වීමට බැරිවුණා.
ඇය තම ජීවිත කාලය පුරාවටම තම ස්වාමිපුරුෂයාට සතුටක් අත්වන ආකාරයට ජීවත් නොවුන බව ඇය දන්නවා.අප කරනු ලබනදේ පිළිබ ඳව පසුතැවීම කියන කාරණාවෙදි එවැනි දේ තුළින් වසාදැමීමට දැඟලුවත් එය කවදාවත් වසන්න බැහැ. අපගේ රෙටි බොහෝ මිනිසුනට සිදුව ඇත්තේ තමාගේ වෘත්තීයමය තත්වය අදාළ ආයතනය තුළදී පමණක් භාවිත කිරීමට නොතේරෙන කමයි. තමන්ගේ වෘත්තීමය තත්වය තමන්ගේ ආයතන තුළ පමණක් පාවිචිචි කරලා ඒ අය ගෙදරට පැමිණෙන විට ගෘහයට අදාළ වන තත්වයේ සිටිනවා නමි, මිනිසුන්ට හිංසා කරනු ලබන්නේ නැහැ. කාන්තාවන් පිරිමින්ටවත් , පිරිමි කාන්තාවන්ටවත් මානසික හිංසා කරන්නේ නැහැ.
එම කාන්තාවට සිදුවුණ දෙය සත්‍ය වශයෙන්ම ඛෙදවාචකයක්. කළු ලෑල්ලයි ෙවිවැලයි පාසලේ තබා ගෙදර පැමිණීමට එතුමියට බැරිවුණා. එතුමිය ගෙදරට පැමිණිලත් තමන්ගේ ස්වාමිපුරුෂයා ශිෂ්‍යයකු ආකාරයට දකින්න ගත්තා. තමන්ගේ දරුවන් දරුවන් ආකාරයට නොදැක ඔවුන් පන්ති කාමරයේ සිටින ශිෂ්‍යයන් ආකාරයට දකින්න උත්සාහ කළා. ඇය කළ ක්‍රියාකාරකම් අවසානයේදී ඇය විඳවන්න වෙන තැන කරා රැගෙන ගියා. ඇයගේ විශ්‍රාම දිවියේ සම්පූර්ණ විශ්‍රාම වැටුප සම්පූර්ණයෙන්ම පින්දහමි සඳහා වියදමි කරනවා. එහෙත් ඇය සුවපත් නොවී සැම විටම මානසික පීඩාවෙන් ජීවත් වෙනවා. තමන් තම ස්වාමි පුරුෂයාට ක්‍රියාකළ ආකාරය නිවැරැදිද? මිනිසුන් මරුණාට පසුව පැමිණෙන සාවද්‍ය හැඟීම දරාගැනීම හරිම අපහසුයි. පින්දහමි නොකළානමි , එතුමිය ෙමිවනවිටත් මානසික රෝහලේ රෝගියකු විය හැකියි. අපගේ වාසනාවකට වගේ සත් දවසේ පින්කමි තුන්මාසයේ පින්කමි,අවුරුද්දේ පින්කමි ආදී පින්කමි තුළින් පින්දීල මානසික පීඩාවන්ගෙන් නිදහස් වීමට යමි යමි පින්කමි කොටසක් තිබෙනවා. එසේ නොවුණා නමි, තමන් කළ ක්‍රියාකාරකම පිළිබඳව පැමිණෙන සාවද්‍ය හැඟීමෙන් කෙසේ නිදහස් විය හැකිද? ඔබගේ ජීවිතයට එවැනි පසුතැවිලි ඇතිවන ආකාරයෙන් අනෙකුත් අයට කටයුතු කරන්න යන්න එපා.ඔබ සැම විටම උත්සාහ කළ යුත්තේ තමන් කරන දේ පිළිබඳව අනෙකුත් පුද්ගලයාට දැනෙන්නේ කොහොමද? කියන කාරණාව පිළිබඳව සිතල කටයුතු කිරීම වැදගත් වෙයි.
ඔබගේ හැම හැසීරීමක්ම අනෙකුත් පුද්ගලයාට කායිකව අපහසුවක් නොවුණත් දිවිනසා ගැනීමට සිතෙන තරමි මානසික අපහසුතා ඇතිකරනවා විය හැකියි.ඔබ ප්‍රකාශ කරන වාක්‍ය ඔබ අනෙකා දෙස බලන ආකාරය ඔබ අනෙකුත් පුද්ගලයාට ආහාර පාන දෙන ආකාරය , ඔබ ගෙදරට පැමිණුනාට පසුව අනෙකුත් පුද්ගලයාට පෙනෙන්න බෑගය සෙරෙප්පු තබන ආකාරය යන සෑම ක්‍රියාකාරකමක් තවත් අයෙකු මානසිකව හොඳටම තුවාල කළ හැකියි. පසුවදී හෝ තමන් අයෙකුට තුවාල කළබව දැනගතහොත් එයාගේ ඉතිරි ජීිවිත කාලයම හරියට විඳවල මැරෙන්න සිදුවෙයි. පින්කමි කෙතරමි කරනු ලැබුවත් ඇතිවීමක් නැත්තේ සහ මම අසවලා වෙනුවෙන් පින්කමි කළා තව මදිද ? යනුවෙන් තව අයගෙන් විමසනු ලබන්නේත් තමා තුළ පවතින සාවද්‍ය චේතනාවමයි.
ඇතැමි අවස්ථාවලදී මරණයකට පසුව අපට ඇඬෙන්නේ අහිංසකව නොවෙයි. මරණයකට පසුව ඇඬෙන විට සමහර විට අපට එවැනි ප්‍රශ්න තිබිය හැකියි. මම ඔහුට හෝ ඇයට සැලකුවා ඇතිද? කාගේ හෝ මරණයකට පසුව බොහොම තදින් පැමිණෙන හැඟීමක් . මම සලකපු ආකාරය හරිද? එවැනි ආකාරයට ඔබගෙන් මඟහැරී ගිය පිරිස් ඇති වුණත් ඉතිරි අය සම්බන්ධව එසේ වෙන්න එපා. යමි පුද්ගලයන් පිළිබ ඳව ඔවුන් වෙනුවෙන් ඔබගේ යුතුකමි කොටස ඉෂ්ට නොකළා විය හැකියි. එය අප පීඩාවට පත්වන ආකාරය තැනැත්තෙක් හෝ තැනැත්තියක් සමඟ මෙතෙක් කාලයක් ඔබට ජීවත් වීමට නොහැකි වුණා විය හැකි වුණත් ඉදිරියට හෝ ඔබ බාහිර පුද්ගලයන් සමඟ සැමියා බිරිඳ දරුවන් දෙමවුපියන් ඥාතීන් සමඟ හෝ නොනෑයන් සමඟ වැඩකටයුතු කරද්දී සැම විටම මම මේ කරගෙන යනු ලබන වැඩ කලාව අනුව පසුව පසුතැවිලි නොවී සිටීමට මට හැකිවෙයිද? පසුතැවිලි නොවී සිටීමට හැකිදේ පමණක් ඔබ කරන්න.
පසුතැවිලි නොවී සිටීමට නමි, කෙතරම් ද්වේෂ සහගත වුවත් එවැනි දේවල් කරන්න එපා. පසුකාලීනව නිවැරැදි කීරීම සදහා කෙතරම් දේවල් කරනු ලැබුවත් එය හරියන්නේ නැහැ. ඇතැමි පිරිස් කිසිදුි කලබලයකින් තොරව සැමදාම පින්දහමි කරගෙන ගිය ආකාරයට පින්දහම් කරගෙන යනවා. අවුරුදු පනහක් හැටක් යනකම්, කිසිදු පිනක් දහමක් නොකර ඉඳල එකසැරයටම භාවනා කරමින් පින්කමි කරමින්,ඉඩකඩමි පූජාකරකමින් විශාල ගොඩනැගිලි හදමින් බොහෝ දේ කරනු ලබන්නේ සාවද්‍ය මනසින් නිදහස් වීමටයි. එම කරන දේ තුළින් ඔහුට පින්රැස් වුවත් කුසලයක් වැඩෙන එකක් නැහැ. ඔහු කරනු ලබන්නේ සාවද්‍ය මනස මඟහැරීම නිසයි.
තමන් ගත කරනු ලැබූ වැරැදි ජීවිතය මතක් වෙන එක නවත්වාගැනීම සඳහා වෙන ක්‍රියාකාරකම් කරනු ලබනවා. එම වැඩ ඇතුලෙ අප ඔවුන් ප්‍රශංසාවට ලක්කරනු ලබනවා. අප එම පිරිස් උස් ස්ථානවලට ඔසවාගෙන යනවා. එවැනි ආකාරයට දැවැන්ත ලෙස වියපැහැදමි කරන පුද්ගලයකු දුටුවිට අප ඔහු සමාජය ඇතුළත ප්‍රබලයකු ආකාරයට පත්කරනු ලබනවා. තමන් මෙම දේ කරනු ලබන්නේ ඇයිද? කියන කාරණාව එම පුද්ගලයා වටහාගනු ලබන්නේ නැහැ. ඔහු කරන ක්‍රියාකාරකම් පිළිබදව අවසානයේදී ඔහුම රැවටීමට පටන් ගන්නවා .මෙම කාරණා හොඳින් වටහා ගත යුතුයි.
ඔහු හෝ ඇය විසින් කරන්නාවූ වැඩ වලට වසඟවීම නිසා ඔහු හෝ ඇය රැවටීමට භාජනය වීමට පටන් ගනී. සෑම ස්ථනයකින්ම ප්‍රශංසා ලැබෙන විට, මම මෙම කාර්යයට අතගසන්නේ සාවද්‍ය මනසින් නිදහස් වීමට බව ඔහුටම අමතක වී යයි. තමා විසින් කරනු ලැබූ වැරැදි කාර්යයකට සමාව ගැනීමක් කරන බව ඔහුටම අමතක වෙයි. ඔහු හෝ ඇය ඊළඟ භවය කරා ගමන් කරනු ලබන්නේත් තමන් කළ වැරැදි නිවැරැදි කරගෙන නොවේ. එය අවබෝධ කරගත යුතුයි. මෙවැනි දුර්වල කාරණාවන් හදා ගැනීමකින් තොරව යහපත් ප්‍රතිඵල ලබාගත නොහැකියි. මිනිසුන් තමන්ගේ බුද්ධිය වර්ධනය කර ගත යුතුයි. තමන්ගේ ජීවිතය සමිබන්ධව නැවත නැවතත් මිනිසුන් කල්පනා කළ යුතුයි. දුර්වලතා තේරුම් ගෙන හැකි තරම් නිවැරැදි විය යුතුයි. කෙලෙස් විසින් අප නැවතද නැවතද පහළටම ඇද දමන නිසා එය එතරමි පහසු කාර්යයක් නොවිය හැකියි. නැවත වටහාගනු ලැබුවහොත් නැවත වතාවක් නැගී සිටිය හැකියි. අප පින් කරන බව සත්‍යයක් වුවද, මෙලොව තුළ අපට විශාල සතුටක් දැනෙනවා. පින්කමි කළාට පසුවත් විශාල සතුටක් ලැබෙනවා. පින් කළ අය මෙලොවත් පරලොවත් සතුටට පත්වෙනවා. යහපත් ස්ථානවල උප්පත්තිය ලැබුණ විට මම කළ පින් නිසා මෙම දේවල් ලැබුණ බව ප්‍රකාශ කරමින් සිතමින් සතුටට පත්වෙනවා. දුර්ගුණ එකක්වත් අඩුවීමකින් තොරව පින් පවි පලදීමට පටන් ගනියි. අප සසර භවවලදී දන් දීල තිබෙන නිසා අපට ලැබෙන බවත් එනිසාම අප වර්තමානයේදීත් දීම පුරුදු පුහුණු කරන බව ඇතැමුන් සතුටින් යුතුව ප්‍රකාශ කරනු ලබයි. පින්වලට වසඟ වීමෙන් පින් බුක්ති විඳිමින් ගියාට නැවත නැවත පින් වැඩ කළාට පින්වල ඇතුළත දුර්ගුණ යහගුණ වන්නේ නැහැ. නිවැරැදිව බුද්ධිමත්ව තේරුම් නොගෙන මෙය පටලවා ගනු ලැබුව හොත් සසර පුරාම සංසාර ගමනෙහි නිමාවක් දකින්නට ලැබෙන එකක් නැහැ.අකුසල් ඛන්ඩනය කරමින් කුසල් නොවැඩුවහොත් නිවන් දැකීමට නොහැකි වෙයි. කරන ලද පින්වලට අනුව සසර පුරා සැප විඳිමින් සංසාර ගමන යාහැකියි. සසර පුරා සැපලැබෙයි. පින් කිරීම අවශ්‍ය කාරණාවක් වුවත්, නිවන් දකින්නට ලැබෙන්නේ කුසල් වැඩුණහොත් පමණයි. කුසල් වැඩෙන්න වැඩෙන්න අපගේ අකුසල් දුරුවී යයි. අපගේ අවසාන විමුක්තිය වන නිර්වාණය සාක්ෂාත් කරගන්නට අපට අවකාශයක් උදාවන්නේම කෙතරම් දුරකට කුසල් සිත වැඩෙනවාද? යන කාරණාව තුළයි.
ඔබගේ මනසෙහි ඇතිවන තැවීම වසාගැනීමට යමි යමි දේ කරන්න යන්න එපා සසර පුරා සැප ලැබීමට පින් කළාට වරදක් නැහැ. ඔබ යමිකිසි දුර්ගුණයක් සහිතව ජීවත් වුවා නමි,එම දුර්ගුණය වටහාගත යුතුයි. කවුරුන් හෝ මියගියාට පසුව හෝ එය නිවැරැදිව වටහා නොගත හොත් නැවතත් එය සසර ගමනට රැගෙන යයි. දුර්ගුණය වටහාගනු ලැබුව හොත් කවදාවත් ්එම දුරුගුණය සහිතව තවකෙනකුට එවැනි ආකාරයෙන් කටයුතු කරන්නේ නැහැ.
ගෞරවනීය ස්වාමීන් වහන්ස, පසුතැවීම තුළ පුද්ගලයා ධාර්මිකව නිවැරැදි වන්නේ කෙසේද?
මම ප්‍රාණඝාත කිරීම පිළිබඳව මම පසුතැවෙනවා යනු මම නැවත ප්‍රාණඝාත කරන්නේ නැහැ යන අර්ථයයි. තමා සුරාව පානය කළ පුද්ගලයකුවීම පිළිබඳව තමා විසින් පසුතැවෙනවා යනු තමා සම්පූර්ණයෙන්ම සුරාපානයෙන් ඉවත්වෙනවා යන අර්ථයයි. එය නිවැරැදි වූත් සාධනීයවූ ත් පසුතැවීමක් වෙයි. සාධනීය පසුතැවීමක් තුළ පුද්ගලයකු සමිපූර්ණයෙන්ම වෙනස් වෙයි. අප තුළ සාධනීය පසුතැවීම නොමැතිකම අපට තිබෙන ගැටළුවයි. එම අවස්ථාව තුළ හඬමින් ලතෝනි දීම පමණක් කරනවා හැර එය පිළිබ ඳව කල්පනා කරනු ලබන්නේ නැහැ. කෘතීම ලතෝනි දීමි, කෘතීම හඬා වැළපීම්, සමඟ මරණ ගෙවල් තුළ හඬමින් කරනුලබන ප්‍රකාශ කිසිවක් තුළ ඔවුන් නිවැරැදි වීම ට කරනු ලබන්නාවූ ප්‍රකාශ නොවෙයි. හුදෙක් එම අවස්ථාවන් තුළ ඔවුන්ගේ මානසික ලිහිල් බවට කරනු ලබන ප්‍රකාශ වෙයි. අප කරනු ලබන්නාවූ අයහපත් ක්‍රියාවන් තුළින් මානසිකව ලිහිල් වූවාට පමණක් ප්‍රමාණවත් නැහැ. අප කරන ක්‍රියා අයහපත් බව වටහා ගත යුතුයි. අහපත් ක්‍රියා අයහපත් බව වටහාගත් විට ඇතැමි විට ඇසට කදුළු නැගෙයි. ඇතැමි විට කෑ ගැසෙයි. වැදගත් වන්නේ එය ක්‍රියාත්මක වන ආකාරයට වඩා එය නිවැරැදිව වටහාගෙන එම අයහපත තුළින් ඉවත්වීමයි. ඉතාම හදිස්සියෙන් එම අවස්ථාව තුළ අප යමි යමි දේ කරනු ලබන්නේ අපගේ සාවද්‍ය මනස මඟ හැර යාමට පමණයි. එම නිසා පශ්චාත්තාපය පිළිබ ඳව පළමුවෙන්ම වටහාගත යුතුයි. යමිකිසි පුද්ගලයකු මුලින් වැරැදි කරනු ලැබුවත් පසුකාලීනව තමන් කරනු ලැබූ ක්‍රියාවන් පිළිබඳව ඉතාම අවබෝධයෙන් යුක්තව පසුතැවීමක් පැමිණුනහොත් පමණයි.
අංඟුලිමාල ස්වාමින් වහන්සේ ගිහියකු ලෙස සිටි අවදිය තුළ ඉතාම අයහපත් ක්‍රියා පිළිවෙතක නියැලුණා. බුදුරජාණන් වහන්සේ සමඟ කරනු ලැබූ සංවාදයෙන් පසුව තමන් කරන ලද කාර්යයෙහි තිබෙන්නාවූ වැරැදි සහගත බව පිළිබඳව ඔහුට විශාල පසුතැවිල්ලක් ඇතිවුණා. එම පශ්චාත් තාපය අංඟුලිමාල රහතන් වහන්සේ දක්වා ගමන් කිරීමේ මාවත විවර කර දුන්නා. උන්වහන්සේ කළ අයහපත් ක්‍රියා තුළ පැවැති වැරැදි සහගත බව තුළ ඇති වුණ පශ්චාත්තාපය හෙවත් පසුතැවිල්ල උන්වහන්සේ රහතන් වහන්සේ නමක් බවට පරිවර්තනය කරන විශාල බලයක් වුණා. ආර්ය ජාතියේ ඉපදුණ දා පටන් මම කිසිම ජීවියකුගේ ප්‍රාණය නිරුද්ධ කළේ නැහැ. යනුවෙන් එම පසුතැවිම නව උපතකට මඟ පාදා දෙනු ලැබුවා. උන්වහන්සේ කළ ඝාතනයන් පිළිබඳව බුදුපියාණන් වහන්සේ සමඟ කළ ගැඹුරු සංවාදයකින් කරුණු කාරණා වටහාගැනීමෙන් පසුව එයින් සමිපූර්ණයෙන්ම ඉවත් වුණා. එය තුළ ගොඩනැගුණ බලශක්තිය රහත් බව දක්වා ගමන් කළා පමණක් නොවෙයි, තවත් බොහෝ දෙනකුට ආශිර්වාදයක් කිරීමට තරමි බලයක් ගැබිවුණා. දරුවකු ලැබීමට සිටින මවකට සෙත් පතමින් ප්‍රකාශ කරන්නේ නිවැරැදි පසුතැවීමක් නිසා ශ්‍රේෂ්ඨත්වයට පත්වුණ අංඟුලිමාල තෙරුන් පිළිබඳවයි. පසුතැවීම නිශේධනීය කාරණාවක් නොවන බව එතුළින් වටහාගත හැකියි.
ගෞරවනීය ස්වාමීන් වහන්ස,පසුතැවීම යන මනෝභාවය කෙලෙස් නසන තෙක් පවතී . එසේ වුවත් ඇතැමුන් එකම කාරණාවන් උදෙසා සැම විටම නිතර නිතර පසුතැවෙන්නේ කුමන හේතුවක් නිසාද?
තමා තුළ පවතින අනවබෝධය නිසාම නිතරම පසුතැවෙන තැනට කටයුතු සම්පාදනය කරගනී. ඔබ කළ වැරැදි සඳහා නිවැරැදි ආකාරයට පසුතැවෙනවා යනු ඔබ නිවැරැදි වීමයි. අප කළ වැරැදි අඛණ්ඩව කරනු ලබන්නේ අප තුළ නිවැරැදි පසුතැවීමක් නොමැති නිසයි. අප තුළ සාධනීය පසුතැවීමක් නොවන නිසා අප එම අවස්ථාව තුළදී බොරුවට හඬමින් වැළපෙමින් දිවුරමින් නැවතත් එයම කරනු ලබයි. මිනිසුන් නවසිය අනූනවයක් මරණයට පත්කළ අංඟුලිමාලට අංඟුලිමාල තෙරුන් ලෙස රහත්වීමට හැකිවුණා නමි, අප එතරමි භයානක අකුසල් කර නැති නිසාම අපට තව දුරටත් ඒ සඳහා අවස්ථාව තිබෙනවා. ඔබ ආනන්තරීය පාපකර්ම කරල නැහැ. ඔබ විසින් කළ එක් එක් අකුසලයට අදාළව තමන් තුළ විවරණයක් කරගනිමින් යමිකිසි ආකාරයකට අවබෝධයක් කරා ගමන් කරනු ලැබුවහොත් එම පසුතැවීම ඔබට ඉතාම යහපත් පසුතැවීමක් වෙයි. බෞද්ධයකු බොරු කියන්නේ බොරුකීම අයහපත් බව දැනගෙනයි. එම අවස්ථාව තුළ සිටම ඔහුගේ පසුතැවීම පටන්ගන්නවා. මත්පැන් පානය කරමින් තමන්ගේ බිරිිඳට තළාපෙළා හිරිහැර කරන සියලු ස්වාමිපුරුෂවරු තමන් තුළ පවතින දුර්ගුණ නිසා තමන් කරන්නේ අහපයත් ක්‍රියාවක් බව දන්නවා.
බෞද්ධයෙකුට ගැලවීමට අපහසු වන්නේ නීතිය හෝ පොලිසිය තුළින් පමණක් නොවෙයි. සාවද්‍ය හෘදය සාක්ෂියෙන් බව අවබෝධ කරගත යුතුයි. වැරැදි මනස බෞද්ධයන් නිතරම පීඩාවට පත්කරනු ලබයි.
බුදුපියාණන් වහන්සේ දේශනා කරනු ලැබූ සැනසිල්ල උදාකර ගැනීමට නමි, සැම විටම අප උත්සාහ කළ යුත්තේ නිවැරැදි පසුතැවිලක් කරා ගමන් කිරීමටයි. කාලිංග සටනේදී ලක්ෂ ගණනක් සමූල ඝාතනය කළ අශෝක රජතුමා පසුකාලීනව නැවැරැදි වුයේ එතුමා තුළ පැවති නිවැරැදි පසුතැවීම විය හැකියි. එතුමා නිවැරැදිව පසුතැවුණ නිසාම කෙතරම් ලාබදායි වුවත් දිග්විජය අතහැර ධර්ම විජය පිළිගනු ලැබුවා.අශෝක රජතුමා ධර්මාශෝක නමින් විශාල පරිවර්තනයකට භාජනය වුණා.
සෑම පුද්ගලයකුම අකුසලයෙන් නිදහස්ව කුසලයක් කරා ගමන කිරීමට සාධනීය පසුතැවිල්ලක් කරා ගමන් කිරීම අතවශ්‍ය කාරණාවක් වෙයි. හෘදය සාක්ෂියට එකගව නිවැරැදිව පසුතැවීම ඔබව වෙනස් පුද්ගලයකු බවට පත්කරයි.
