නිවැරදි ධර්මය සැමදා විද්‍යමාන නොවේ..... අධර්මයෙන් එය වැසීයමින් පවතී......
වේළුවනාරාමය,
කන්නිමහර, වතුරුගම
ගෞතම ශාක්‍යසිංහ මුනින්ද්‍රයාණන්වහන්සේ ඉන්ද්‍රිය බන්ධනයෙන් නිදහස්‌ වීම, ඵස්‌ස නිරෝධය, නිරෝධ සමාපත්තියට සමවැදීම - අමනසිකාරය ආදී වශයෙන් ප්‍රකට කළේ උපදේශාත්මකව අනුදැන වදාළේ මහා නිහඬ භාවයට සම්ප්‍රාප්ත වීමටයි.
"යථා එකො තථා බ්‍රහ්ම" තනිවීම බ්‍රහ්මත්වයයි. මානසික නිහඬ බවයි. විතක්‌ක විප්පාර - විචාර විප්පාර හට නොගැනීමයි. සිතුවිල්ලක්‌ හට ගැනීමට පළමුව "අරමුණ" තිබිය යුතුය. අරමුණ යනු රූපයකි. ධම්ම රූපය මන රූපයට ඵස්‌ස වීම පළමුව සිදු වේ. ඵස්‌සය නිරෝධයේදී සිදුවන්නේ බාහිර අභ්‍යන්තර රූප සම්බන්ධීකරණය නොවීමයි. අරහත් ඵල සමාපත්තිය නිරෝධ සමාපත්තිය සමවදින අවස්‌ථාවයි. උත්තම නිහඬ බවයි. සිතුවිල්ලෙන් තොරව වාසය කිරීමයි. මනසින් නික්‌මයැමයි.
උත්පත්ති - මරණ - මම - අපි - සතා පුද්ගලයා ග්‍රහවස්‌තු - කාම භව - රූප භව - අරූප භව - පාදක කරගෙන දේශනා ප්‍රඥප්ති නමින් හඳුන්වයි. පරමාර්ථ දේශනා නොවේ. යථාභූත ඤාණය යනු උත්පත්ති මරණ ඉක්‌මවා ගියාවූද සම්මුතිය ඉක්‌මවා ගියාවූද භෞතිකත්වයක්‌ ඉක්‌මවා ගියාවූද පැන වීමක්‌ ප්‍රකට කිරීමක්‌ කිසිසේත් පෙන්විය නොහැකි "අස්‌ථි"ත් නොවන "නස්‌ථි"ත් නොවන විඤ්ඤාණ - නාම - රූප යන්ගේ පැනවීමක්‌ ප්‍රකට කිරීමක්‌ හුවා දැක්‌වීමක්‌ ගෙනහැර දැක්‌වීමක්‌ නොයෙදෙන පටිච්ච සමුප්පන්නයේ යථාර්ථයයි. "ඇති" බවත් "නැති" බවත් නැති දෙකක ක්‍ෂයවීමයි. (දු+ඛ}දුක්‌ඛ} 'ඇත' - 'නැත' - නැතිබව) අනිත්‍යයි. විතක්‌ක විචාර වශයෙන් ගෙන මනසිකාරයෙන් තොර පැනවීමක්‌ නැති අති පරිශුද්ධ නිහඬ බවකි. හෙවත් චිත්ත පරම්පරාවක්‌ නොමැති බවයි. "අනිදස්‌සන විඤ්ඤාණය" යනු මේ තත්ත්වයයි. මොනම ආකාරයෙන්වත් චින්තනාත්මක වින්දනයක්‌ නොමැති බවයි. මමෙක්‌ කෙනෙක් දෙයක්‌ පැනවීමක්‌ නොමැති තැන අරමුණු ගැන කතා කළ නොහැක. සීමාමායිම් නොමැති පඨවි, ආපෝ, තේජෝ, වායෝ, ආකාශ, විඤ්ඤාණ, ශුද්ධ ධර්මතා වශයෙන්වත් කළු සුදු වශයෙන්වත් අඳුර ආලෝක වශයෙන්වත් ප්‍රකට කිරීමක්‌ නොමැති සංඛතයක්‌ නොවන "අසංඛතයක්‌" පමණි. එය වචනවලින් ප්‍රකාශ නොවන නිසා අව්‍යාකෘතයි. අතක්‌කාවචරයි. කර්තෘ විරහිත මනෝ භාවයකි. ඔබේ හුස්‌ම විශ්වයට මුදාහැරියා හා සමානයි. මහා සාගරයට අහසින් වැටුණු වැහි බිඳුවලට වූ දෙයක්‌ පෙන්විය නොහැක. සම්පූර්ණයෙන්ම කිසිත් ඉතිරිවී නැති දියවී, නොපෙනී ගිය මහා නිහඬ බවක්‌ පමණි. පහනක්‌ නිවී ගියා සේය. භෞතික ලෝකයේ පෙනෙන - දැනෙන - විඳින ආයතනවලට සම්බන්ධ වන සියලු දැ සඳහා සංඥ ලකුණු ඉදිරිපත් කිරීමට ව්‍යවහාර භාෂා සහ මුද්‍රd ඇත. අකුරු සමූහයකින් වචන සමූහයක්‌ සෑදී ඇත. තනි අකුරකින්ද සංඥවක්‌ අදහසක්‌ ප්‍රකට කළ හැක. එහෙත් ලොකෝත්තර ස්‌වභාවය ඉක්‌මවා ගියා වූ අනුත්තර ධර්මතාවය මානසික ග්‍රහණය කර ප්‍රකට කිරීම සඳහා කොතරම් ප්‍රාණ පිහිටුවා සජීවිකත්වය ආරෝපණය කළත් කිසිම භාෂාවකට මාධ්‍යයකට මේ උත්තරීතර ලෝකෝත්තර තත්ත්වය ප්‍රකට කළ නොහැක. උත්තම නිහඬ බව නිදහස්‌ බව ප්‍රකට කිරීමේදී සියලු භාෂා මාධ්‍ය මළ භාෂාවන් වේ. ඒ පරිපූර්ණ උත්තම නිදහසයි.
එක්‌ වස්‌තුවක්‌ ද්‍රව්‍යයක්‌ ගෙයක්‌ දොරක්‌ ගලක්‌ පුද්ගලයෙක්‌ සතෙක්‌ දෙවියෙක්‌ ප්‍රඥප්ති පඨවි, ආපෝ තේජෝ වායෝ හා විඤ්ඤාණ යන ධාතූන්ගේ අඩු වැඩි බවක්‌ ප්‍රධාන අප්‍රධාන බවක්‌ සාපේක්‌ෂව විශ්ලේෂණය කර බැලීමේදී පෙනීයයි. ඊට එහා ගිය සුවිශේෂී බවක්‌ දක්‌නට නොමැත. මූලිකම සිද්ධාන්තය වන්නේ මේ සුද්ධ ධර්මයන්ගේ ඉදප්පච්චයතාව හෙවත් පටිච්ච සමුප්පන්න භාවය මතවූ ශූන්‍යතා දර්ශනයයි. විශ්වය තුළ විද්‍යමාන වන්නා වූ අංශු ශක්‌ති (ශුද්ධ ධර්ම) සමූහිකව පුංජයක්‌ වශයෙන් ගොනුවක්‌ වශයෙන් ඝනීභූත භාවය ප්‍රකට වන විට ස්‌කන්ධ - ධාතු ආයතන වශයෙන් පනවාගෙන සම්මුති වශයෙන් නාම යෙදේ. තථාගත දර්ශනයේ ඒ සමස්‌තයම පංච උපාධානස්‌කන්ධය (ලෝකය) වශයෙන් නාමිකව ඉදිරිපත් කෙරේ. මෙහි ඇත්ත ඇති සැටියෙන් ශක්‌තීන්ගේ මූල ස්‌වභාවය විනිවිද හෙවත් විදර්ශනාවේදී යථාභූත පිළිබඳ යථාවත්ව අවබෝධ වේ. එහිදී කිසිවක්‌ ඇත්තේත් නැති නැත්තේත් නැති අස්‌ථි - නස්‌ථි නොවන ශූන්‍යතා දර්ශනය බුද්ධියට ගෝචරවීමේදී නිදහස නිවීම සිදු වේ. එය සම්මාඤාණ - සම්මා විමුක්‌ති නමින් අංග දසයෙකින් සමන්විත අර්හත් ඵලයේ සම්මා සමාධියට පසුව ඇතිවන ධර්මතාවයි.
විශ්ව ධර්මතාවල යම් හටගැනීමක්‌ විද්‍යමාන වන්නේ නම් එය ශූන්‍යතා ධර්මතාවට යටත්ය. එය ශාස්‌වත - උච්ඡේද යන අන්ත දෙකට කිසිසේත් සම්බන්ධ නැති 'දිට්‌ඨිංච අනුපගම්ම' සම්මා ඤාණ - සම්මා විමුක්‌තිය වේ. ඒ නිසා ශූන්‍යත්වය යනු කිසියම් හටගත් වස්‌තුවක ඇතුළාන්තයේ පෙනෙන බව හෝ නොපෙනෙන බව ප්‍රකට කිරීමට යෙදෙන යෙදීමක්‌ නොවේ. එය අව්‍යාකෘතයි. පාරිභාෂිත ශබ්ද මාලාවට අන්තර්ගතයක්‌ නැති මහා ප්‍රඥව නම්වූ බුද්ධමය ශුද්ධ මානසික තත්ත්වයක්‌ මිස ඊට එහා ගිය තත්ත්වයක්‌ බව කිසිසේත් ප්‍රකාශ කළ නොහැක. දෘෂ්ටිගත වාදයක්‌ නෙවේ. අඥාතයි. සියලුම දෘෂ්ටීන්ගේ සමූලඝාතනයයි. ශූන්‍යතා දෘස්‌ටියත් ශේෂ නොවී ඉක්‌මයැමකි. නැතිවීමකි, නැතහොත් ශූන්‍යත්වයද ශූන්‍ය වීමකි.
අයෝනිසො මනසිකාරය යනු ඇත්ත ඇති සැටියෙන් නොදැකීමයි. හෙවත් වැරදි දැකීම, මිථ්‍යා දෘෂ්ටියයි. යෝනිසො මනසිකාරය ඇත්ත ඇති සැටියෙන් දැකීම, හරි දැකීමයි. භෞතිකත්වය ඉක්‌මවා ගියාවූ ලෝකෝත්තර සිතට විදර්ශනය වන ශුද්ධ මානසික තත්ත්වය ශූන්‍යත්වයි. දෘෂ්ටි පාරිශුද්ධත්වය ශූන්‍යත්වයයි. "සුඤ්ඤත විමොක්‌ඛය"යි. 'ඵස්‌ස නිරෝධයයි'. මානසික චින්තන රටාවේ රූපමය සංඥ නිරුද්ධ වීමයි. ධාතූන්ගේ ස්‌වභාවය යථාභූත ඤාණ දර්ශනයට විදර්ශනය වීමේදී වේගය දකී. ඇතිවීම නැතිවිම දෙකම 'ක්‌ධය' බවට පත්වන විට 'අමනසිකාරය' නිසා විඤ්ඤාණයාගේ පැවැත්මක්‌ නැත. ඵස්‌සය නිරුද්ධවීමෙන් විඤ්ඤාණයාගේ නිරුද්ධ වීම සිදු වේ.
නිවැරැදි දැක්‌ම හෙවත් "සම්මා දිට්‌ඨිය" යනු ලෝකෝත්තර තත්ත්වයකි. එහි දිට්‌ඨිමය ප්‍රභවයක්‌ නොමැත. මැදුම් පිළිවෙත වූ අන්තදෙකට නොයැම වූ "අමනසිකාරය" නම් වූ මෙනෙහි නොවීමක්‌ නොකිරීමක්‌ තුළ නිවැරැදි දෘෂ්ටියක්‌ද තිබිය නොහැක. එය ශූන්‍යත්වය නම් වේ. නිවැරැදි දැක්‌ම තුළ සම්මා දිට්‌ඨිය තුළ පනවා ගැනීම් නැති නිගමනයකට නොඑළඹී පත්නොවූ "බුද්ධ මනසයි" සියල්ල ශූන්‍යයි. ආත්මවාදය - දිට්‌ඨි දෙදෙරා සුණු විසුණු වී යැමකි. ශාක්‍ය මුනින්ද්‍ර ස්‌වාක්‌ඛාත ධර්මයේ "සබ්බ නිමිත්තං අමනසි කරොන්තො" මහා සුඤ්ඤතා සූත්‍රයේ ප්‍රකට කරන්නේ මේ ධර්මතාවයි. ලෝක ධර්මයන් යනු පනවා ගැනීම් පමණි.
මනසින් නික්‌මයැම ප්‍රඥව අවදි වීමයි. * වර්ණ රූපය අත්හරින්න * හඬ අත්හරින්න * ගන්ධය අත්හරින්න * රස අත්හරින්න * පොට්‌ඨබ්බය අත්හරින්න, * ධම්මරූප අත්හරින්න * සිත අත්හරින්න * කර්ම වාදය අත්හරින්න * මම අත්හරින්න * මනසින් නික්‌මෙන්න. ලෝකයෙන් එතර වේ.
