නිවැරදි ධර්මය සැමදා විද්‍යමාන නොවේ..... අධර්මයෙන් එය වැසීයමින් පවතී......
අම්බලන්ගොඩ, කහව ගල්දූව
ආරණ්‍ය සේනාසනයේ
කම්මට්ඨානාචාර්ය
ත්‍රිපිටකාචාර්ය, ත්‍රිපිටක විශාරද
කහගොල්ලේ සෝමවංශ හිමි
දිගු කලක් දන් දීම, සිල් රැකීම, භාවනා කිරීම, ප්‍රඥාව දියුණු කිරීම, වීර්යය දියුණු කිරීම, ඉවසීම, සත්‍යවාදී බව , හොඳ අධිෂ්ඨාන තිබීම , මෛත්‍රී භාවනා කිරීම, මධ්‍යස්ථ බව ආදී කරුණු දහය දියුණු කළොත් මාර්ග ඵල නිවන් සුව ලබන්න පුළුවන්. නිර්වාණය ලෝකයේ තිබෙන උත්තරීතර සැනසුම් මාර්ගය යි.
ලොවුතුරා බුදුරජාණන් වහන්සේ බරණැස් නුවර ඉසිපතානාරාමයේ දී ප්‍රථමයෙන් චතුරාර්ය සත්‍ය දේශනා කළා, දම්සක් සූත්‍රය, සාමුක්ඛන්සික දේශනාව වශයෙන් ද චතුරාර්ය සත්‍ය දේශනාව හඳුන්වනවා.
දුක්ඛ සත්‍ය යනුවෙන් සඳහන් කළ විට කාටත් තේරෙනවා. ඉපදීම යනු මහා දුකක්. මව් කුසේ වාසය කරන කාලයේ මවත් , දරුවාත් අපමණ දුක් වින්ඳා. සතර අපාගත වූවන් සීමාවක් නැතිව දුක් විඳිනවා. අංග විකල , මන්ධ බුද්ධික අය කොපමණ දුක් විඳිනවා ද? උපතින් පසු සිදුවන අපහසුකම් නිසා කොපමණ දුක් විඳිනවා ද? අධ්‍යාපනය, රැකියාව, ගේ දොර, ඇඳුම් පැළඳුම් නැතිව කොපමණ දුක් විඳිනවා ද? මේ සියල්ල ඇත්තේ ජාති දුක නිස යි. ජරා ජීර්ණ ව, කෙස් පැසී , දත් වැටී , ඇඟ රැළි වැටෙනවා. ඔත්පල වෙනවා. ලෙඩ රෝග ආදී නානා විධියේ රෝග පීඩාවන්ට පත් වෙනවා. එය ව්‍යාධි දුක යි. ඉන් නොනැවතී මරණයට පත් වෙනවා. එයට සැවොම බය යි. උපත සහ මරණය අතර තවත් දුක් රාශියක් තිබෙනවා. අඬනවා, සෝක දුක. වැළපෙනවා, පරිදේව දුක. කායික - මානසික දුක, දැඩි ආයාසය , කැමැති දෑ නොලැබීමේ දුක, අසද්පුරුෂයන් සමඟ එක්වීමේ දුක, සද්පුරුෂයන්ගෙන් වෙන්වීමේ දුක, කෙටියෙන් ම සඳහන් කරනවා නම්, මේ ශරීරය ආදී පංච උපාදානස්ඛන්ධ දුක් ආදී සියල්ල ම දුක්ඛ සත්‍යයට අන්තර්ගත යි. ඒ නිසා සැවොම එය දුකක් වශයෙන් වටහාගෙන දුක්ඛ සත්‍ය අවබෝධ කර ගැනීම සඳහා මහන්සි ගත යුතු යි.
සමුදය සත්‍ය යනු තණ්හාව යි. දුකට හේතුව යි. උපත ලබන්නේ , දුක් විඳින්නේ මොකද? යනුවෙන් ඇසුවොත් තණ්හාව නිසා කියනවා. එහෙමනම්, පින්වතුනි දුකට මුල තණ්හාව යි. එය සමුදය සත්‍ය යනුවෙන් සඳහන් කරනවා. කාම තණ්හාව යනු පංචකාම වස්තූන් පිළිබඳ ඇති තෘෂ්ණාව යි. භව තණ්හාව යනු භවයට ඇති තෘෂ්ණාව යි. විභව තණ්හාව යනු මරණින් මතු උපත නොලබන අදහස යි. එය භයානක මතයක් වන අතර උච්ඡේදවාද දෘෂ්ටිය යි. කවදාකවකවත් මරණින් මතු උපත ලබන්නේ නැහැ යනුවෙන් කිසිවෙක් නොසිතන්න. උපත නොලබන්නේ රහතන් වහන්සේ පමණයි. එලෙස උච්ඡේදවාදී දෘෂ්ටියක් ගත්තොත් පංචානන්තරීය පව් වලට වඩා දරුණු යි. ඒ නිසා තම තමා මිසදිටුකම් අත්හැර දමා සම්මා දිට්ඨියේ පිහිටා කටයුතු කළ යුතු යි.
නිරෝධ සත්‍ය යනු දුක , තණ්හාව තියෙනවා, එයින් නිදහස් වීම , දුකින් නිදහස්වීම තණ්හාව ප්‍රහාණය කිරීමෙන් නිවන සාක්ෂාත් කරගත හැකි යි. දිගු කලක් දන් දීම, සිල් රැකීම, භාවනා කිරීම, ප්‍රඥාව දියුණු කිරීම, වීර්යය දියුණු කිරීම, ඉවසීම, සත්‍යවාදී බව , හොඳ අධිෂ්ඨාන තිබීම , මෛත්‍රී භාවනා කිරීම, මධ්‍යස්ථ බව ආදී කරුණු දහය දියුණු කළොත් මාර්ග ඵල නිවන් සුව ලබන්න පුළුවන්. නිර්වාණය ලෝකයේ තිබෙන උත්තරීතර සැනසුම් මාර්ගය යි. ඒ සැනසුම සොයාගෙන යි අප ගමන් කළ යුත්තේ.
දාන, සීල, භාවනා පින්කරගෙන ගමන් කරන්නේ නිර්වාණය අවබෝධ කර ගැනීමේ අදහස් ඇතිව යි. නිර්වාණ ධර්මය වාසනාවන්ත ධර්මයක්. නිර්වාණයට නාමයන් රාශියක් ඇති අතර ඉපදීමක් නැති නිසා නිර්වාණය අජාති නම් නිර්වාණය යි. ජරාවක් නැති නිසා අජර නිර්වාණය යි. ලෙඩ රෝග නැති නිසා අව්‍යාධි නිර්වාණය යි. මරණයක් නැති නිසා අමති වෙයි. ඇඬීමක් නැති නිසා අශෝක වෙයි. වැළපීමක් නැති නිසා අපරිදේව වෙයි. කායික දුකක් නැති නිසා අදුක්ඛ වෙයි. මානසික දුකක් නැති නිසා අදෝමනස්ස වෙයි. දැඩි ආයාසයක් නැති නිසා අනුපායාස වෙයි. රාගය නැති නිසා වීතරාග වෙයි. ද්වේශය නැති නිසා වීතදෝස වෙයි. මෝහය නැති නිසා වීතමෝහ වෙයි. කාමාශ්‍රව, භාවශ්‍රව, දිට්ඨාශ්‍රව, අවිද්‍යාශ්‍රව නැති නිසා නිර්වාණය අනාශ්‍රව යනුවෙන් ද සඳහන් වෙයි. ඒ නිසා නිර්වාණය ශාන්ත යි, ප්‍රණීත යි යනුවෙන් මෙනෙහි කළ යුතු යි. අපටත් මේ නිවන අවබෝධ වේවා යනුවෙන් සිතිය යුතු යි.
දාන , ශීල, භාවනා පින්කර දෙව් ලොව පතන්න එපා. රාජ සම්පත්, සක්විති සම්පත් පතන්න එපා, මේ පිනෙන් මට නිවන් සැප ලැබේවා, යන එකම පැතුමෙන් ඕනෑම පිනක් කිරීමෙන් නිවනට සමීප වෙයි. උපත ලැබීම අඩුවී යයි. කල්ප ගණනින් සසර කෙටි වෙයි. ඒනිසා කරන සියලුම පින්කම් නිවන් සුව පතාගෙන කළොත්, ඊටවඩා ඉහළ පැතුමක් ලොවේ නැහැ. එය ධර්මඡන්ද ප්‍රාර්ථනාව යනුවෙන් හඳුන්වනවා. එනම් නිර්වාණය ප්‍රාර්ථනා කිරීම යි.
බුදු, පසේ බුදු, මහ රහතන් වහන්සේ ඒ තනතුරු ප්‍රාර්ථනා කළ නිසා තනතුරු සහිතව ම නිවනට ප්‍රවිශ්ඨ වුණා. එසේම අපත් හැකිතාක් පින් දහම් කර, නිවන් සුව පැතූ විට නිවනින් සැනසිය හැකි යි. සංසාරයේ කොතැන බැලුවත් දුක මිසක් සැප නැහැ. ඊළඟට නිවනට යා යුතු මඟක් තිබෙනවා. ඒ මාර්ගය ආර්ය මාර්ගය, විශුද්ධි මාර්ගය, නිවන් මාර්ගය, ආර්ය අෂ්ටාංගික මාර්ගය යනුවෙන් හඳුන්වනවා. මේ මාර්ගය නිවනට යන ඍජු මාවත යි. ඒ ගැන බුදුන් වහන්සේ කරුණු අටකින් අනු දැන වදාළා. හොඳ නුවණක් තිබීම සම්මා දිට්ඨිය යනුවෙන් ද, නිවැරැදි අදහස් සම්මා සංකප්ප , නිවැරැදි වචන සම්මා වාචා , නිවැරැදි වැඩ කටයුතු සම්මා කම්මන්ත, නිවැරැදි දිවි පැවැත්ම සම්මා ආජීව, නිවැරැදි උත්සාහය සම්මා වායාම, නිවැරැදි සිහිය සම්මා සති, නිවැරැදි චිත්ත සමාධිය සම්මා සමාධි ආදිය වෙයි.
මේ කරුණු අට කෙටිකළ විට සීල, සමාධි, ප්‍රඥා නම් වෙයි. සම්මා දිට්ඨි, සම්මා සංකප්ප යනු ප්‍රඥාව යි. සම්මා වාචා, සම්මා කම්මන්ත, සම්මා ආජීව යනු සීලයට නමක්. සම්මා වායාම , සම්මා සති, සම්මා සමාධි යනු සමාධියට නමක්. එවිට සීල, සමාධි, ප්‍රඥා යනු ආර්ය අෂ්ටාංගික මාර්ගය යි. ආර්ය අෂ්ටාංගික මාර්ගය යනු සීල, සමාධි, ප්‍රඥාව යි. එහෙමනම් බුදු දහම සීල, සමාධි, ප්‍රඥාවට අන්තර්ගත යි.
සෑම කෙනෙකුම ඕනෑම පින්කමක් මේ කරුණු අට වැඩෙන සේ කළ යුතු යි. දන් හැන්දක් බෙදුවත්, සලාක දාන පිරිනැමුවත්, බණ පදයක් අසුවත්, මල් , පහන්, ගිලන්පස පූජාව, බුදුන් වැඳීම, ආදී සෑම මොහොතකම මේ කරුණු අට හෙවත් සීල, සමාධි, ප්‍රඥා වැඩුණොත් පින බොහොම මහත්ඵල යි.
